Hukuk Muhakemelerinde Yetki Kuralları

Hukuk Muhakemelerinde yetki kuralları HMK 5 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Medeni Usul Hukukunun doğru işleyişi açısından yetki kurallarını bilmek önem arz etmektedir.

Genel Yetki

Genel yetki kuralı, özel bir düzenleme olmadığı sürece, açılan bütün hukuk davaları için yetkili olan mahkemeyi gösteren kuraldır.

Çekişmeli Yargıda

Gerçek Kişiler Bakımından

Türkiye’de Yerleşim Yeri Olanlara Karşı Açılacak Davalar

Genel yetki kuralı davanın, davalının yerleşim yerinde açılmasını ifade eder. Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir.

Dava açıldıktan sonra davalının yerleşim yerini değiştirmesi, mahkemenin yetkisini etkilemez. HMK 6. maddesinde düzenlenmiştir.

Türkiye’de Yerleşim Yeri Olmayanlara Karşı Açılacak Davalar

Mal Varlığına İlişkin Davalar

Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme ,davalının Türkiye’deki mutad meskeninin bulunduğu yer mahkemesidir.Diğer özel yetki kurallarına göre yetkili olabilen mahkeme varsa, mal varlığı haklarına ilişkin dava, uyuşmazlık konusu malvarlığı unsurunun bulunduğu yerde de açılabilir.HMK 9. maddesinde düzenlenmiştir.

Kişi Varlığına İlişkin Davalar

Bu konuda yetki şöyle belirlenir:

• Yabancı ülke mahkemelerinde açılmadığı veya açılamadığı takdirde, Türkiye’de yer bakımından yetkili mahkeme bulunamazsa ilgilinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir. Türkiye’de oturmuyorsa Türkiye’deki son yerleşim yeri mahkemesi, o da bulunmadığı takdirde Ankara, İstanbul, İzmir mahkemelerinden birinde görülür.
• Vesayet, kayyımlık, kısıtlılık, gaiplik ve ölmüş sayılma kararları ilgilinin Türkiye’de oturduğu yer oturmuyorsa mallarının bulunduğu yer mahkemesinde görülür.
• Mirasa ilişkin davalar ölenin son yerleşim yeri mahkemesinde görülür. Son yerleşim yeri Türkiye’de olmaması durumunda terekeye dair malların bulunduğu yer mahkemesinde görülür.

Tüzel Kişiler Bakımından

Tüzel kişiler bakımından genel yetkili mahkeme, davalı tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. HMK 6. maddesinde düzenlenmiştir.

Davalıların Birden Fazla Olması

Davalı birden fazla ise dava, bunlardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde açılabilir. İki istisnası vardır:

• Yasada, davalıların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtilmişse davaya o yer mahkemesinde bakılır. Ortak yetki kuralının uygulanabilmesi için dava nedeninin bütün davalılar bakımından aynı olması gerekir.
• Davanın, davalılardan birini sırf kendi yerleşim yeri mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı anlaşılırsa mahkeme, ilgili davalının itirazı üzerine, onun hakkındaki davayı ayırarak yetkisizlik kararı verir.

Çekişmesiz Yargıda

Çekişmesiz yargı işleri için istemde bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Özel Yetki

Genel Olarak

Yalnızca belli dava ve işler için öngörülen yetki kurallarına özel yetki kuralları denir. Özel yetki kesin nitelikte olmadığı sürece genel yetkiyi ortadan kaldırmaz. Dava için özel yetkili bir mahkeme öngörülmüşse davacı isterse genel yetkili mahkemede  isterse özel yetkili mahkemede dava açabilir. Ancak özel yetki kuralı, kesin nitelikte ise dava yalnızca o yer mahkemesinde açılabilir.

Özel Yetki Kuralları

Sözleşmeden Doğan Davalar

Sözleşmeden doğan davalar ,sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir.HMK 10. maddesinde düzenlenmiştir.

Miras Davaları

• Miras bırakanın son yerleşim yerinde görülecek davalar

Bu davalar başlı başına şunlardır:

1. Terekenin paylaşılmasına ilişkin davalar
2. Ypılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine ilişkin davalar
3. Ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisine ilişkin davalar
4. Miras nedeniyle istihkaka ilişkin davalar
5. Mirasçılar arasında terekenin yönetiminden kaynaklanan davalar
6. Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar
7. Malın bulunduğu yerde de görülebilecek davalar
8. Mirasçıların oturduğu yerde görülecek davalar

Tüm bu hususlar HMK 11. maddesinde düzenlenmiştir.

Taşınmazlara İlişkin Davalar

Taşınmaza ilişkin davalar kural olarak taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde görülür. Davalar, birden fazla taşınmaza ilişkin ise taşınmazlardan birinin bulunduğu yerde, diğerleri hakkında da açılabilir.

Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin kesin yetkili olduğu davalar şunlardır:

• Taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
• Taşınmaz üzerindeki ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
• Taşınmazın zilyetliğine ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
• Alıkoyma hakkına ilişkin davalarda ,taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
• İrtifak hakkına ilişkin davalar, üzerinde irtifak hakkı kurulan taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde de açılabilir.

Tüm bu hususlar HMK 12. maddede düzenlenmiştir.

Karşı Davalar

Karşı dava, derdest olan bir davada, davalının aynı mahkemede ve yanıt süresi içerisinde asıl davacıya husumet yönelterek dava açılmasıdır. Kesin yetkinin söz konusu olmadığı davalarda, asıl davaya bakan mahkeme, karşı davaya bakmaya da yetkilidir. Ancak kesin yetkili mahkeme belirlenmişse, karşı dava, asıl davanın açıldığı mahkemede değil ,kesin yetkili mahkemede açılır. HMK 13. maddesinde düzenlenmiştir.

Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalar

O şubenin bulunduğu yer  mahkemesi de yetkilidir. HMK 14. maddesinde düzenlenmiştir.

Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Kendilerine İlişkin Davalar

Özel hukuk tüzel kişilerinin, bir ortağına veya üyesine karşı veya bir ortağın ya da üyenin bu sıfatla diğerlerine karşı açacakları davalar için ilgili tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.HMK 14. maddede düzenlenmiştir.

İflas Davaları

İflas davaları, borçlunun işlem yapıldığı yer mahkemesinde açılır.

Sigorta Sözleşmesinden Kaynaklanan Tazminat Davaları

• Zarar(mal) sigortalarında

Zarar sigortalarından doğan davalar, bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sabit bulunması gereken ya da kararlaştırılan taşınıra ilişkin ise malın bulunduğu yerde de açılabilir.

• Can sigortalarında

Sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.

Tüm bu hususlar HMK 15. maddesinde düzenlenmiştir.

Alacak ve Taşınır Mal Davaları

Memur, işçi öğrenci asker gibi bir yerde geçici olarak oturanlara karşı açılacak olan alacak veya taşınır mal davaları için orada bulunmaları uzunca bir süre devam edebilecekse, bulundukları yer mahkemesi de yetkilidir.HMK 8. maddesinde düzenlenmiştir.

Haksız Eylemden Doğan Davalar

Haksız eylemden doğan davalarda yetki seçimlik olarak düzenlenmiştir.Davacı bu mahkemelerden birini seçebilir.:

• Haksız eylemin işlendiği yer mahkemesi
• Zararın doğduğu yer mahkemesi
• Zarar doğma olasılığının bulunduğu yer mahkemesi
• Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi

Nedensiz Zenginleşmeden Doğan Davalar

Özel yetki kuralı öngörülmemiştir.Dvalının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.

Boşanma, Ayrılık ve Mal Rejimi Davaları

Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.

Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalar

Davacının kendi yerleşim yeri mahkemesinde açılabileceği gibi, davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açılır.

Soybağına İlişkin Davalar

Birinci yetkili mahkeme, taraflardan birinin dava sırasındaki yerleşim yeri mahkemesidir. İkinci yetkili mahkeme ,taraflardan birinin doğum sırasındaki yerleşim yeri mahkemesidir.