Yer Bakımından Yetki Nedir?

Uyuşmazlığın çözümünde hangi yerdeki yargı merciinin yetkili olduğunu gösteren kurallara Ceza Muhakemesinin yer bakımından yetki kuralları denmektedir.

• Yer bakımından yetkisizlik kararı verilmesi için tarafların talep etmesi zorunlu değildir. Mahkeme re’Sen yetkisizlik kararı verebilir.
• Yetkili olmayan hâkim veya mahkemece yapılan işlemler, sadece yetkisizlik nedeniyle hükümsüz sayılmaz. (CMK m.20)
• Bir hâkim veya mahkeme, yetkili olmasa bile, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, yargı çevresi içerisinde gerekli işlemleri yapar.(CMK m.21)
• Yetkisizlik kararı ile gelen bir soruşturmada Cumhuriyet savcısı, kendisinin de yetkisiz olduğu kanaatine varırsa yetkisizlik kararı verir ve yetkili savcılığın belirlenmesi için soruşturma dosyasını, yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesine en yakın ağır ceza mahkemesine gönderir. Mahkemece bu konuda verilen karar kesindir.(CMK m.161/7)

Yetkili Mahkeme Nasıl Belirlenir?

Karada İşlenen Suçlarda Yetkili Mahkeme Neresidir?

Kural olarak suçun meydana geldiği yerdeki mahkeme yetkili mahkeme sayılmaktadır. Aksine bir düzenleme bulunmadığı takdirde suçu yargılamaya yetkili mahkeme suçun meydana geldiği yer mahkemesidir.

Türkiye’de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi halinde suç, Türkiye’de işlenmiş sayılır. TCK m.8/2’de ;

“Suç; a) Türk kara ve hava sahaları ile Türk karasularında, b) Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla, c) Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla, d) Türkiye’nin kıt’a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı, İşlendiğinde Türkiye’de işlenmiş sayılır.” Şeklinde düzenleme bulunmaktadır.

Ceza Muhakemesi Kanunu’nda suçun ülke içerisinde nerede işlenmiş sayılacağına dair düzenleme belirten bir kanun hükmü bulunmamaktadır. Suçun nerede işlenmiş sayılacağına dair üç farklı görüş bulunmaktadır:

1. Harekete üstünlük tanıyan görüşe göre suç hareketin yapıldığı yerde işlenmiş sayılmaktadır. Bu görüşün temeli hukuksal barışın o yerde bozulması sebebidir.
2. Sonuca üstünlük tanıyan görüşe göre suç sonucun meydana geldiği yerde işlenmiş sayılmaktadır. Bu görüşün temeli suçun sonuçla birlikte meydana gelmesidir.
3. Karma görüşe göre hem hareketin hem de sonucun meydana geldiği her iki yerde de suç işlenmiş sayılmaktadır. Bu görüşün temeli hukuksal barışın her iki yerde birden bozulmasıdır.

Ceza Muhakemesi Kanunu teşebbüs aşamasında kalan suçlarla, kesintisiz ve zincirleme suçlarda yetkili mahkemeyi m.12/2’de “Teşebbüste son icra hareketinin yapıldığı, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir.” Şeklinde düzenlemiştir.

Suçun işlendiği yerin tespit edilememesi halinde Ceza Muhakemesi Kanunu m.13’te yedek ölçütlere yer vermiştir.

• Yabancı ülkede işlenen ve kanun hükümleri uyarınca Türkiye’de soruşturulması ve kovuşturulması gereken suçlarda yetki, 13 üncü maddenin birinci ve ikinci fıkralarına göre belirlenir. (CMK m.14)

Suçun işlendiği yer mahkemesinin yetkili olması kuralarının istisnaları şu şekildedir;

1. Suç, ülkede yayımlanan bir basılı eserle işlenmişse yetki, eserin yayım merkezi olan yer mahkemesine aittir. Ancak, aynı eserin birden çok yerde basılması durumunda suç, eserin yayım merkezi dışındaki baskısında meydana gelmişse, bu suç için eserin basıldığı yer mahkemesi de yetkilidir.
2. Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olan hakaret suçunda eser, mağdurun yerleşim yerinde veya oturduğu yerde dağıtılmışsa, o yer mahkemesi de yetkilidir. Mağdur, suçun işlendiği yer dışında tutuklu veya hükümlü bulunuyorsa, o yer mahkemesi de yetkilidir.
3. Görsel veya işitsel yayınlarda da bu maddenin üçüncü fıkrası hükmü uygulanır. Görsel ve işitsel yayın, mağdurun yerleşim yerinde ve oturduğu yerde işitilmiş veya görülmüşse o yer mahkemesi de yetkilidir.

Deniz Taşıtlarında İşlenen Suçlarda Yetkili Mahkeme Neresidir?

 Suç, Türk bayrağını taşıma yetkisine sahip olan bir gemide veya böyle bir taşıt Türkiye dışında iken işlenmişse, geminin ilk uğradığı Türk limanında veya bağlama limanında bulunan mahkeme yetkilidir

• Çevreyi kirletme suçu, yabancı bayrağı taşıyan bir gemi tarafından Türk kara suları dışında işlendiği takdirde, suçun işlendiği yere en yakın veya geminin Türkiye’de ilk uğradığı limanın bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Hava ve Demiryolu Taşıtlarında İşlenen Suçlarda Yetkili Mahkeme Neresidir?

CMK m.15/2’de “Türk bayrağını taşıma hakkına sahip olan hava taşıtları ile demiryolu taşıtları hakkında da yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.” Şeklinde düzenleme bulunmaktadır.

Yer Bakımından Yetki Uyuşmazlıkları Nedir?

CMK m.18/1 hükmü uyarınca Sanık, yetkisizlik iddiasını, ilk derece mahkemelerinde duruşmada sorgusundan, bölge adliye mahkemelerinde incelemenin başlamasından ve duruşmalı işlerde inceleme raporunun okunmasından önce bildirmelidir. Cumhuriyet Savcısı da yer bakımından yetki itirazında bulunabilir.

Yetkisizlik iddiasına ilişkin karar, ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusundan önce, bölge adliye mahkemelerinde duruşmasız işlerde incelemenin hemen başlangıcında, duruşmalı işlerde inceleme raporu okunmadan önce verilir. Bu aşamalardan sonra yetkisizlik iddiasında bulunulamayacağı gibi mahkemeler de bu hususta re’sen karar veremez

Birkaç hâkim veya mahkeme arasında olumlu veya olumsuz yetki uyuşmazlığı çıkarsa, ortak yüksek görevli mahkeme, yetkili hâkim veya mahkemeyi belirlemektedir.

Yer Bakımından Yetki Kurallarının İstisnaları Nedir?

Davanın Nakli Nedir?

Yargılamada belirli sebeplerin bulunması sebebiyle yargılama yetkisinin yer yönünden yetkili mahkemeden alınarak yetkisiz mahkemeye verilmesine davanın nakli denmektedir.

CMK m.19’da “Yetkili hâkim veya mahkeme, hukukî veya fiilî sebeplerle görevini yerine getiremeyecek hâlde bulunursa; yüksek görevli mahkeme, davanın başka yerde bulunan aynı derecede bir mahkemeye nakline karar verir. Kovuşturmanın görevli ve yetkili olan mahkemenin bulunduğu yerde yapılması kamu güvenliği için tehlikeli olursa, davanın naklini Adalet Bakanı Yargıtay’dan ister. Şeklinde düzenlenmiştir.

Duruşmanın Başka Yerde Yapılması Nedir?

Mahkeme, fiili sebepler veya güvenlik gerekçesiyle duruşmanın il sınırları içinde başka bir yerde yapılmasına karar verebilir. Bu karara karşı itiraz yolu açıktır.

İstinabe Nedir?

Yer bakımından yetkili hakimin başka bir hakime belirli bir işlemin için yetki devretmesine istinabe denir. Ceza Muhakemesi Kanununun 196. maddesine göre; “Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. Sorgu için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısı ile sanık ve müdafiine bildirilir. Cumhuriyet savcısı ile müdafiin sorgu sırasında hazır bulunması zorunlu değildir. Sorgusundan önce sanığa, ifadesini esas mahkemesi huzurunda vermek isteyip istemediği sorulur.”  

Örneğin Mersin Ağır Ceza Mahkemesi’nin Adana’daki bir tanığın dinlenmesi için Adana Ağır Ceza Mahkemesini yetkili kılması gibi. Uygulamada istinabeye talimat denmektedir.