Velayet Nedir? Velayetin Kapsamı Nedir?

Velayet, ergin olmayan veya hacir altında bulunan çocukların sahip oldukları haklar ve yükümlülüklere ilişkin hususları düzenleyen bir hukuki kavramdır. Velayet aslında çocuk yararı ilkesine dayanan bir aile hukuku görevidir.

Anne ve baba evli ise, çocuğun doğumuyla velayet hakkını kazanırlar. Ortak hayatın sona ermesiyle hakim velayeti eşlerden birine verebileceği gibi ortak velayetin devamına da karar verebilir.

Çocuğun doğumunda anne ve baba evli değilse velayet kural olarak anneye verilir. Anne küçük, kısıtlı, ölmüş veya velayet kendisinden alınmışsa; hakim çocuğa vasi atayabilir veya çocuğun velayetini babaya verebilir.

Velayetin Kapsamı

Anne ve baba, çocuğun bakımı ve eğitimi konusunda çocuk yararı ilkesi yönünde karar verir. Çocuk anne ve babanın kararlarına uymakla, anne baba ise çocuğun düşüncesini dikkate almakla yükümlüdür.

Velayet mutlak bir haktır. Yasal sebep olmaksızın anne ve babadan alınamaz.

Velayet ile geçen hak ve ödevler şöyle sayılabilir:

Eğitim

Çocuğun eğitimi TMK m. 340’da düzenlenmiştir. Türk Medeni Kanunu’nun 340. Maddesine göre, “Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâkî ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar. Ana ve baba çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara, yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde, genel ve meslekî bir eğitim sağlarlar.”

Anne ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâkî ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar. Çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara, yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde, genel ve meslekî bir eğitim sağlarlar.

Dini Eğitim

Çocuğun dini eğitimini belirleme hakkı anne ve babaya verilmiştir. Çocuk ergin olduktan sonra başka bir din seçebilir.

Çocuğun Temsili

Anne ve baba, çocuğun yasal temsilcileridir. Velayet altındaki çocuk sınırlı ehliyetsizdir.

Anne ve baba çocuk ile ilgili bir konuda anlaşamamış olsalar da bir taraf çocuğu temsil etmişse üçüncü kişiler diğer eşin rızasının olduğunu varsayarlar. Bu durumda yapılan işlem askıda hükümsüz olmayacaktır.

Çocuğun Aileyi İradi Temsili

Anne ve baba, ayırt etme gücüne sahip çocuğa temsil yetkisi verebilir. Çocuğun yetkiyle yaptığı işlemler anne ve babayı bağlar.

Çocuk İle Anne Ve Baba Arasındaki Hukuki İşlemler

Çocuğun üstün yararı gereğince bu işlemler için kayyım atanması ve hakimin onayı gerekir.

Velayetin Kaldırılması

Çocuğun korunmasına ilişkin diğer önlemlerden sonuç alınamaz ya da bu önlemlerin yetersiz olacağı önceden anlaşılırsa, hâkim velâyetin kaldırılmasına karar verir. Hakimin velayetin kaldırılmasına karar vermesi için şu durumların gerçekleşmesi gerekir.

• Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi.
• Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması.

Kararda aksi belirtilmemiş ise velayetin kaldırılması doğmuş ve doğacak çocukları kapsayacaktır.

Velayete sahip anne babanın yeniden evlenmesi velayeti sona erdirmez ve mutlak bir velayeti kaldırma sebebi değildir. Çocuğun yararı gerektiriyorsa velayet sahibi değiştirilebilir. Gerekiyorsa çocuğa vasi atanabilir.  Velayetin kaldırılması anne ve babanın bakım ve eğitimi karşılama yükümlülüklerini sona erdirmez.

Çocuğun korunması önlemleri; durumun değişmesi halinde yeni şartlara göre değiştirilir. Velayetin kaldırılması nedenleri ortadan kalkarsa hakim re’sen veya istem üzerine velayeti geri verebilir.

Vesayet Nedir?

Vesayet, manevi ve maddi menfaatleri korumak gücü ve yeteneğinden yoksun olan ve velayet altında bulunmayan küçükler ile ergin olmalarına rağmen velayet altına konmayan fakat özel bakım isteyen kişilerin korunması amacıyla, devletçe örgütlendirilmiş, bireyin bakımını, ona özen gösterilmesini ve malvarlıklarına ilişkin menfaatlerinin korunmasını öngören kurumdur.

Vesayet Organları ve Vesayeti Gerektiren Haller Nelerdir?

Vesayet organları aşağıda sayılmıştır:

• Vesayet daireleri,
• Vasi kayyım,
• Yasal danışmandır.

Vesayet daireleri, vesayet makamı ve denetim makamından oluşur. Vesayet makamı sulh hukuk mahkemesi, denetim makamı ise asliye hukuk mahkemesidir.

Vesayeti gerektiren haller; küçükler ve kısıtlama sebeplerinden birinin bulunmasıdır. TMK m. 404/1’e göre, velayet altında bulunmayan her küçük vesayet altına alınır.

Kısıtlama Sebepleri Ve Kısıtlamanın Sonuçları

Kısıtlama sebepleri şunlardır:

• Akıl hastalığı ve akıl zayıflığı,
• Savurganlık,
• Alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı,
• Kötü yaşama tarzı,
• Kötü yönetim,
• İstek üzerine kısıtlama,
• Özgürlüğü bağlayıcı ceza ile mahkûmiyet.

Kısıtlama kararı, tam ehliyetli kişiyi sınırlı ehliyetsiz hale getirir. Tam ehliyetsizin ehliyet durumunda bir değişiklik durumunda bir değişiklik yaratmaz. Kısıtlama kararı üzerine kısıtlanan kişiye vasi atanır. Kısıtlanan kişinin yerleşim yeri bağlı oldukları vesayet makamının bulunduğu yerdir.

Vasinin Atanması

Kısıtlama kararının alınmasından sonra vesayet makamı, bu görevi yapabilecek yetenekte olan bir ergini vasi olarak atar. Vasinin, kısıtlı olmaması da gerekir.

Vesayet altına alınacak kişi için vasi ataması, vesayet makamı tarafından yapılır. Vesayet makamı, haklı bir sebep yoksa, öncelikle kişinin eşine veya yakın akrabalarından birine vasi olmaya uygun olanı seçer. Eğer kişi veya ana babası bir vasi göstermişse, vesayet makamı bunu da dikkate alır.

Vasi, vesayet altındaki kişinin manevi ve maddi haklarını korumakla ve onun adına yasal işlemleri yapmakla görevlidir. Vasi, göreve başlar başlamaz, vesayet altındaki kişinin malvarlığını kaydetmek, değerli eşyalarını muhafaza etmek, gerekirse taşınır mallarını satmak ve varlıklarını değerlendirmek zorundadır.

Vesayetin Sona Ermesi

Vesayet, öncelikle vesayeti gerektirenler sebeplerin ortadan kalkması ile sona erer. Bu anlamda olmak üzere, küçükler üzerindeki vesayet onların ergin olmasıyla kendiliğinden sona erer. Hükümlülerde hapis halinin sona ermesiyle yine vesayet kendiliğinden sona erer.

Kanunda açıkça öngörülmemekle birlikte, ölüm ve gaiplik halinde de vesayet kendiliğinden sona erer. Diğer kısıtlılar üzerindeki vesayet ise, vesayeti gerektiren sebebin açıkça ortadan kalkması üzerine yetkili vesayet makamının kararıyla sona erer. Vesayetin sona ermesi beraberinde vasinin vasilik görevine de son verir. Ancak kimi zaman vesayet devam ederken, sadece vasinin vasilik sıfatı ortadan kalkabilir.

Vasilik görevi, vasinin ölümü, ehliyetsiz hale gelmesi, kasıtlı işlenmiş suçtan hapse mahkûm olması, vasinin görev süresinin dolması halinde kendiliğinden sona erer.

Vasi, vasilik engellerinin varlığı halinde görevinden çekilmek zorundadır. Vasi, ayrıca, vasilikten kaçınma sebebi ortaya çıktığı takdirde sürenin bitiminden önce görevden alınmasını isteyebilir. Vasi, görevini ağır surette savsaklar, yetkilerini kötüye kullanır veya güveni sarsıcı davranışlarda bulunur ya da borç ödemeden acze düşerse, vesayet makamı tarafından görevden alınır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av Nesrin KOŞAR