Tüketici Hukuku
Tüketici hukuku, tüketicinin haklarını yasal bir şekilde üretici, aracı ya da satıcı firmaya karşı korumak suretiyle güvence altına alan bir hukuk dalıdır. Bu kapsamda tüketici hukukunun temel amacı tüketiciyi korumaktır.
Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesi kapsamında düzenlenmiş olan sekiz adet temel tüketici hakkı mevcuttur. Söz konusu temel tüketici hakları aşağıdaki gibidir:
- Sağlık ve güvenliğin korunması hakkı,
- Temel ihtiyaçların karşılanması hakkı,
- Ekonomik çıkarların korunması hakkı,
- Tazmin edilme hakkı,
- Temsil edilme hakkı,
- Bilgilendirilme hakkı, eğitilme hakkı,
- Sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı.
Tüketici Haklarının Korunması
Tüketici haklarının korunması hususu 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmiştir.
Garanti ve İade Hakları
Tüketicinin haklarının korunmasında garanti belgesi önem arz eder. Garanti belgesi hususu Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 56. Maddesinde düzenlenmiştir.
Buna göre üretici ve ithalatçılar, tüketiciye yönelik üretilen ya da ithal edilen mallar için içeriği yönetmelikle belirlenen bir garanti belgesi düzenlemekle yükümlüdür. Garanti belgesinin tamamlanıp tüketiciye ulaştırılma sorumluluğu satıcıya aittir. Garanti süresi malın teslim tarihinden itibaren asgari 2 yıldır.
Tüketicinin seçimlik bir hak olan onarım hakkını kullanması durumunda malın garanti süresi içinde tekrar arızalanması, tamiri için gereken azami sürenin aşılması ya da tamirin mümkün olmadığının anlaşılması halinde Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun madde 11 de düzenlenmiş olan seçimlik haklarını kullanması mümkündür. Satıcının tüketicinin talebini reddetme hakkı bulunmamaktadır. Bu talebin yerine getirilmemesi halinde satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumlu tutulur.
Tüketici haklarının korunması kapsamında Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda cayma hakkı düzenlenmiştir. Tüketici, taksitli satış sözleşmelerinde 7 gün içinde; kredi sözleşmelerinde, ön ödemeli konut satış sözleşmelerinde, iş yeri dışında kurulan sözleşmelerde, mesafeli satış sözleşmelerinde, finansal hizmetlere ilişkin mesafeli sözleşmelerde, devre tatil ve uzun süreli tatil hizmeti sözleşmelerinde ise 14 gün içerisinde herhangi bir gerekçe göstermeden ve cezai şart ödemeden taksitle satış sözleşmesinden cayma hakkına sahiptir.
Ayrıca tüketicinin, uzaktan yapılan alışverişlerde 14 gün, kapıdan ödeme yapılan satışlarda 14 gün ve taksitli alışverişlerde ise 7 gün içerisinde, hiçbir gerekçe ileri sürmeksizin ve cezai şart ödemeksizin cayma hakkını kullanabilmesi mümkündür. Tüketicinin cayma hakkını kullanabilmesi için cayma talebini satıcıya yöneltmiş olması gerekmektedir. Tüketicinin cayma hakkına ilişkin bildirildiğinin ispat yükü satıcıya aittir.
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun madde 11 (1) Malın ayıplı olduğunun anlaşılması durumunda tüketici; a) Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme, b) Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme, c) Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme, ç) İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme, seçimlik haklarından birini kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. (2) Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi hakları üretici veya ithalatçıya karşı da kullanılabilir. Bu fıkradaki hakların yerine getirilmesi konusunda satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur. Üretici veya ithalatçı, malın kendisi tarafından piyasaya sürülmesinden sonra ayıbın doğduğunu ispat ettiği takdirde sorumlu tutulmaz. (3) Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesinin satıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici, sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanabilir. Orantısızlığın tayininde malın ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır. (4) Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi haklarından birinin seçilmesi durumunda bu talebin satıcıya, üreticiye veya ithalatçıya yöneltilmesinden itibaren azami otuz iş günü, konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise altmış iş günü içinde yerine getirilmesi zorunludur. Ancak, bu Kanunun 58 inci maddesi uyarınca çıkarılan yönetmelik eki listede yer alan mallara ilişkin, tüketicinin ücretsiz onarım talebi, yönetmelikte belirlenen azami tamir süresi içinde yerine getirilir. Aksi hâlde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta serbesttir. (5) Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlarda, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden yapılan indirim tutarı derhâl tüketiciye iade edilir. (6) Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça karşılanır. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir. |
Ayıplı Ürünler ve Hizmetler
Ayıplı ürün, tüketiciye teslim edildiği anda taraflarca kararlaştırılmış olan modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımamasından dolayı sözleşmeye aykırı nitelikte olan ürün olarak ifade edilir. Tüketicinin ayıplı ürünle karşılaşması durumunda bazı hakları doğar. Bu haklar seçimlik haklardır.
Tüketicinin ayıplı ürünle karşılaşması durumunda doğan seçimlik haklar aşağıda sayılmıştır:
- Satın alınan ayıplı ürünü geri vermeye hazır olduğunu bildirmek suretiyle sözleşmeden dönme,
- Satılan ürünün geri verilmesinin istenilmemesi halinde ayıp oranında indirim talep edebilme,
- İmkanın varlığı halinde ayıpsız benzer bir ürünle değiştirilmesini isteme,
- Aşırı masraf gerektirmediği durumda tüm masrafların satıcıya yükletilmesi suretiyle onarım isteyebilme,
Ayrıca ayıplı mal ile karşı karşıya kalması sebebiyle seçimlik haklarını kullanan tüketiciye karşı satıcı, tüketicinin seçmiş olduğu hakkı yerine getirmek zorundadır.
Ayıplı mal zamanaşımına tabidir. Bunun sebebi hakkın kötüye kullanılmasının önüne geçmektir. Taşınır mallarda ayıplı maldan dolayı satıcı 2 yıl boyunca sorumlu tutulurken taşınmaz mallarda bu süre 5 yıldır.
Ayıplı malın ispat yükümlülüğü tüketiciye teslim edildikten sonra ilk 6 ay boyunca satıcıya, 6 aydan sonra ise tüketiciye aittir.
Mesafeli Satışlar ve Tüketici Korunması
Mesafeli satışlarda tüketiciye Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği ile birtakım haklar tanınmıştır.
Online alışverişlerde tüketiciye tanınan bu haklar iade hakkı, kargoyu teslim almama hakkı, satıcıdan iletişim bilgisi almama hakkı, garanti belgesi talep etme hakkı, Tüketici Sorunları Hakem Heyeti’ne başvurma hakkı gibi haklardır. Söz konusu bu haklar ile ilgili detaylar aşağıdaki gibidir.
Tüketici, 6502 sayıl Kanun gereğince satın almış olduğu ürünlerle ilgili olarak, satın alınan malın kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın, kullanılan alışveriş yöntemine göre hiçbir gerekçe belirtmeksizin cayma hakkına sahiptir. Tüketici online alışverişlerde ve kapıdan ödeme yapılan satışlarda 14 gün içinde sebep gösterme şartı aranmadan ürünü iade edebilir. Satıcının iade kabul etmemesi, iade yerine yalnızca değişim yapabilme olanağı sunması tamamen hukuk dışıdır.
Tüketici satın almış olduğu ürünü kargo teslimatı esnasında gözden geçirerek hasar ya da eksiklik olup olmadığını kontrol etme ve hasar ya da eksikliğin varlığı durumunda ürünü almama hakkına sahiptir.
Böyle bir durumun varlığında tüketicinin kargo görevlisine hasar tespit tutanağı hazırlatması gerekmektedir. Ayrıca ürünün faturasının kargo ile beraber gelmediği hallerde ürün teslim alınmamalıdır. Çünkü faturanın olmadığı durumlarda ürünü iade edebilme süreci aksayabilmektedir.
Gerekli durumlarda sorunları çözebilme ve iletişime geçebilmek amacıyla tüketicinin alışveriş yapmak istediği firmanın iletişim bilgilerini talep edebilme hakkı vardır.
Tüketicinin satıcı firma ile yapmış olduğu görüşmeler sonucunda memnun kalmaması halinde Tüketici Sorunları Hakem Heyeti’ne başvurma hakkı mevcuttur.
Tüketici Şikayetleri ve Başvuru Yolları
Tüketici şikayetleri için tüketici hakları kapsamında tüketici hakem heyetleri, tüketici mahkemeleri, bakanlık ilgili kurumları ve diğer kurumlara başvurabilmektedir. Tüketicinin şikayeti için nereye ve nasıl yapılacağı malın bedeline ve uyuşmazlığın türüne göre değişiklik göstermektedir.
2024 yılı itibariyle tüketici hakem heyetine başvuru zorunluluğuna ilişkin parasal sınır 104.000 TL olarak belirlenmiştir. Bu miktarın altındaki uyuşmazlıklarda il ya da ilçe tüketici hakem heyetleri görevlidir. Aynı zamanda arabuluculuk yoluna başvuru zorunluluğu olmaz ve tüketici mahkemesine dava açılamaz.
Tüketici hakem heyetine başvuru e devlet üzerinden ya da hakem heyetinin bulunduğu yerde fiziken yapılabilir. Ayrıca avukatın temsili ile de başvuru yapılabilmesi mümkündür.gUyuşmazlık miktarının tüketici hakem heyeti ile ilgili sınırları aşması durumunda tüketici mahkemesine başvuru yapılabilir.
Güncel Tüketici Koruma Yasaları
Güncel olarak yürürlükte olan tüketici koruma yasası 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanundur.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN