Anayasada Düzenlenen Temel Haklar ve Hürriyetler

Anayasada düzenlenen temel haklar, herkesin kişiliğine bağlı olarak sahip olduğu dokunulmaz ve devredilemez rıza ile dahi vazgeçilemeyen nitelikte olduğu kadar kişinin topluma ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarım da içerir niteliktedir.

Temel Hak ve Ödevlerin Türleri Nelerdir?

1982 Anayasası’nda temel hak ve ödevler Anayasanın ikinci kısmında düzenlenmiştir.  İkinci bölümde kişinin hakları ve ödevleri, üçüncü bölümde sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler düzenlenirken dördüncü bölümde ise siyasi haklar ve ödevler düzenlenmiştir.

Jellinek’e ait olan negatif statü hakları, pozitif statü hakları ve aktif statü haklarından meydana gelen bu üçlü sınıflandırma ile temel haklar sınıflandırılmıştır.

Negatif Statü Hakları Nelerdir? Kişi Hakları ve Ödevleri Nelerdir?

Negatif Statü Hakları, Devletin müdahalesinin kabul edilmediği temel haklar ve hürriyetlerdir.

Negatif Statü hakları olarak da adlandırılan kişinin hakları ve ödevleri;

• Kişinin dokunulmazlığı maddi ve manevi varlığı,
• Zorla çalıştırma yasağı kişi hürriyeti ve güvenliği,
• Özel hayatın gizliliği ve korunması,
• Yerleşme ve seyahat hürriyeti,
• Din ve vicdan hürriyeti,
• Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti,
• Bilim ve sanat hürriyeti,
• Basın ve yayımla ilgili hükümler (basın hürriyeti, süreli-süresiz yayın hakkı, basın araçlarının korunması, düzeltme ve cevap hakkı),
• Toplantı hak ve hürriyetleri (dernek kurma, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı),
• Mülkiyet  hakkı,
• Hakların korunması ile ilgili hükümler (hak arama hürriyeti, kanuni hakim güvencesi, suç ve cezalara ilişkin esaslar),
• ispat hakkı,
• temel hak ve hürriyetlerin korunması haklarını kapsamaktadır.

Aktif Statü Hakları Nelerdir? Siyasi Haklar Nelerdir?

Aktif statü hakları, bireylerin devlet yönetimine katılmasını ve siyasi faaliyette bulunmalarını sağlayan haklardır.

Aktif statü hakları olarak da isimlendirilen siyasi haklar ve ödevler;

• Türk vatandaşlığı, parti kurma, partilere girme ve partilerden çıkma hakkı,
• Seçme seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları,
• Kamu hizmetine girme hakkı ve mal bildirimi,
• Vatan hizmeti,
• Vergi ödevi,
• Dilekçe bilgi edinme,
• Kamu denetçisine başvurma haklarını kapsamaktadır.

Pozitif Statü Hakları Nelerdir? Sosyal Ve Ekonomik Haklar Ve Ödevler Nelerdir?

Pozitif statü hakları olarak da isimlendirilen sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler; ailenin korunması ve çocuk hakları, eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi, kamu yararı, devletleştirme ve özelleştirme, çalışma ve sözleşme hürriyeti, toplu iş sözleşmesi grev hakkı ve lokavt, ücrette adalet sağlanması, sağlık çevre ve konut hakkı, gençliğin korunması ve sporun geliştirilmesi, sosyal güvenlik hakları, tarih kültür ve tabiat varlıklarının korunması, sanatın ve sanatçının korunması, devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları başlıklarını içermektedir.

Temel Hak ve Hürriyetler Ne Şekilde Sınırlandırılabilir?

Temel hak ve hürriyetler Anayasa ile doğrudan veya kanunla sınırlanabilmektedirler.

Grev hakkının toplum zararına milli serveti zedeleyecek şekilde kullanılmaması, siyasi partilerin ticari faaliyete girişememeleri anayasa ile doğrudan sınırlandırılmaya örnek verilebilirken Anayasanın 13. maddesinde düzenlenen şekilde temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması kanunla sınırlamaya örnek teşkil eder.

Anayasa madde 13 şu şekilde düzenlenmiştir: “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.”

Temel Hakların Kötüye Kullanılması Ne Anlama Gelir?

Anayasamızda mevcut olan temel hak ve hürriyetlerin hiçbirisi Anayasanın 14. maddesinde düzenlenen durumlara aykırı olarak kullanılamaz.

Anayasa’nın 14. Maddesine göre; “Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.”

Temel Hakların Kullanılmasının Durdurulması Hangi Hallerde Mümkündür?

Anayasa olağanüstü dönemlerde temel hak ve hürriyetlerin kısmen veya tamamen kullanılmasını durdurabilir.

1982 anayasasına göre temel haklar 15. maddede sayılan sebepler ve olağanüstü durumlarda milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmeden, ölçülülük ilkesine uygun olacak şekilde durdurulabilecektir.

Anayasa’nın 15. Maddesine göre; “Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.”

Anayasa madde 15 ile kesinlikle kullanılması durdurulamayacak hak ve hürriyetler yani çekirdek haklar olarak isimlendirilen temel hak ve hürriyetlere yer verilmiştir.

Anayasa m. 15/2’ye göre, “Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.”

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER