Taraf Ehliyeti Nedir?

Taraf ehliyeti; davada taraf olarak yer alabilme, yargısal ilişkinin öznesi olma ve yargılama hukuku haklarından yararlanabilme ehliyeti olarak tanımlanabilir. HMK m.50 gereğince medenî haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan, davada taraf ehliyetine de sahiptir.

Taraf ehliyeti dava konuşu olduğundan dolayı mahkeme taraf ehliyetini re’sen gözetir. Aynı zamanda tarafların da bu hususu öne sürebilme hakkı mevcuttur.

Gerçek Kişiler

Türk Medeni Kanununa göre gerçek kişiler sağ doğmak şartıyla ana rahmine düştüğü andan itibaren hak ve taraf ehliyeti kazanırlar.

TMK m.28’e göre; “Kişilik, çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar ve ölümle sona erer. Çocuk hak ehliyetini, sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder.”

Cenine atanan kayyımın yasal temsilci sıfatıyla cenine dava açma hakkı mevcuttur.

Ölüm ile beraber kişilik sona erdiğinden dolayı ölmüş kişiye dava açılabilmesi ya da ölen kişi adına dava açılabilmesi söz konusu olamaz. Dava açıldıktan sonra tarafların birinin ölmesi durumunda dava yalnızca ölen kişiyi ilgilendiriyorsa dava konusuz kalır ve düşme kararı verilir. Ancak dava yalnızca öleni değil mirasçılarını da ilgilendiriyorsa davanın konusuz kalması gibi bir durum olamaz ve dava devam eder.

Böyle bir durumda ölenin mirasçılarının davaya zorunlu dava arkadaşı sıfatıyla devam edebilir ancak ölen kişinin adına hüküm kurulmaz. Davacı dava açıldıktan sonra ölmüş ise ölen kişinin yasal mirasçılarının saptanarak kendilerine duruşma gün ve saatinin tebliğ edilmesi gerekir. Eğer ki davalı dava açıldıktan sonra ölmüş ise davacı tarafa ölenin yasal mirasçıları zorunlu dava arkadaşı olarak davaya dahil etmesi amacıyla süre verilmesi gerekmektedir.

Tüzel Kişiler

Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar. Amacı hukuka veya ahlâka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz. Tüzel kişiler, cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler.

Tüzel Kişiliği Olmayan Topluluklar

Tüzel kişiliği olmayan toplulukların taraf ehliyeti yoktur. Bir oluşumun taraf ehliyetine sahip olabilmesi için kişi niteliğine sahip olma şartı aranır.

Dava Ehliyeti Nedir?

Dava ehliyeti, bir davayı yürütebilme ve usuli işlem yapabilme ehliyeti olarak tanımlanır. TMK m.51/1 gereğince dava ehliyeti fiil ehliyetine göre belirlenir.

Gerçek Kişiler

Gerçek kişilerde dava ehliyeti; tam dava ehliyeti, sınırlı dava ehliyeti, dava ehliyetsizliği ve dava ehliyet olmayanların temsili olmak üzere 3 başlıkta incelenebilir.

Tam Dava Ehliyeti

Medeni Kanun’a göre fiil ehliyetine sahip olan kişiler aynı zamanda dava ehliyetine de sahiptir. Tam dava ehliyetine sahip olan kişilerin kendi davasını açıp takip edebilme hakkı vardır.

Sınırlı Dava Ehliyeti

Ayırt etme gücüne sahip küçük ya da kısıtlılar sınırlı dava ehliyetlidir. Bu kuralın 3 istisnası mevcuttur.

• Ayırt etme gücüne sahip olan küçük ya da kısıtlılar kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklardan doğan uyuşmazlıklarda dava ehliyetine sahip olur.
• Ayırt etme gücüne sahip olan küçük ya da kısıtlılar bir meslek ya da sanatın gerektirdiği işlerden doğan uyuşmazlıklarda dava ehliyetine sahip olur.
• Ayırt etme gücüne sahip olan küçük ya da kısıtlılar tasarruf hakkı kendilerine bırakılmış olan alacak ve mallardan doğan uyuşmazlıklarda dava ehliyetine sahip olur.

Dava Ehliyetsizliği

Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişiler tam ehliyetsizdir. Tam ehliyetsizlerin dava ehliyeti bulunmaz. Ayrıca tam ehliyetsiz kişilerin kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan doğan uyuşmazlıklarda da bizzat dava açabilme hakkı yoktur.

Taraflardan birinin vesayet altına alınması veya kendisine yasal danışman atanması talebi mahkemece uygun bulunur ya da mahkemece gerekli görülürse, bu konuda kesin bir karar verilinceye kadar yargılama ertelenebilir.

Dava Ehliyeti Olmayanların Temsili

Dava ehliyetine sahip olmayanlar davada kanuni temsilcileri, tüzel kişiler ise yetkili organları tarafından temsil edilir.

Dava Ehliyetinin Sonuçları

Dava ehliyeti dava şartıdır. Dava ehliyeti olmayan kişilere karşı dava açıldığı ya da dava ehliyeti olmayan kişilerin dava açtığı durumlarda açılan davanın dava şartı yokluğundan dolayı hemen reddedilmesi söz konusu olmaz. Mahkeme öncelikle dava ehliyeti olmadığı halde kendisi dava açmış olan davacının yasal temsilcisine davaya icazet vermesi için uygun bir süre verir.

Kanuni temsilciler, davanın açılıp yürütülmesinin belli bir makamın iznine bağlı olduğu hâllerde izin belgelerini, tüzel kişilerin organları ise temsil belgelerini, dava veya cevap dilekçesiyle mahkemeye vermek zorundadırlar; aksi takdirde dava açamaz ve yargılamayla ilgili hiçbir işlem yapamazlar.

Şu kadar ki, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mahkeme, kanuni temsilcilerin veya tüzel kişilerin organlarının, yukarıda belirtilen eksikliği gidermeleri şartıyla dava açmalarına yahut davayla ilgili işlem yapmalarına izin verebilir.

İzin belgesinin alınması için mahkemeye müracaat edilmesi gerekiyorsa ilgiliye, müracaatı için kesin süre verilir. Bu süre içinde mahkemeye başvurulması hâlinde bu konuda karar verilinceye kadar beklenir.

Süresi içinde belgelerin ibraz edilmemesi veya mahkemeye başvurulmaması hâlinde, dava açılmamış veya gerçekleştirilen işlemler yapılmamış sayılır.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN