Suçluların İadesi Ne Demek? Koşulları Nelerdir?

Suçluların iadesi, yabancı ülkede suç işledikleri ileri sürülen ya da bir mahkeme kararı ile kesin olarak sabit olan kimselerin, belli koşullar altında istemde bulunan ülkeye teslim edilmesidir.

Geri vermenin uluslararası kaynakları ikili veya çok taraflı geri verme antlaşmalarıdır. İç hukuka ilişkin kaynaklar ise anayasa, ceza yasaları ve geri vermeye özgü yasalardır.

Suçluların İadesinin Koşulları

Suçluların iadesinin koşulları iki başlık altında incelenebilir;

• Olumlu koşullar
• Olumsuz koşullar

Suçluların İadesinin Olumlu Koşulları

Suçluların iadesinin olumlu koşulları, geri vermenin gerçekleşebilmesi için varlığı gerekli olan koşullardır.

Bu koşullar şu şekilde sayılabilir:

• Suç Oluşturan Eylem Bulunması,
• Eylemin Kovuşturulabilir Olması,
• Eylemin Belirli Ağırlıkta Olması,
• Failin Yabancı Olması,
• Yargısal ve Siyasal Karar Bulunması.

Suçluların İadesinin Olumsuz Koşulları

Suçluların iadesinin olumsuz koşulları, geri vermenin mümkün olabilmesi için gerçekleşmemesi gereken koşullardır. Yani, bu koşullardan biri bile varsa ilgili kişi istemde bulunulan ülkeye verilemez.

Suçluların iadesinin kabul edilemeyeceği hâller şunlardır:

• Geri verme talebinin konusu olan suçun, Türkiye’nin güvenliğine karşı, Türkiye’nin veya bir Türk vatandaşının ya da Türk kanunlarına göre kurulmuş bir tüzel kişinin zararına işlenmiş olması.
• Geri verme talebinin konusu olan suçun, Türkiye’de siyasi suç veya siyasi suçla ilgili sayılan bir suç olması veya askeri nitelikte bir suç olması.
• Geri verme talebinin konusu olan suçun, Türkiye’de zamanaşımına uğramış veya affa tabi olmuş olması.
• Geri verme talebinin konusu olan suçun, Türkiye’de işlenmiş sayılan bir suç olması ve fail hakkında Türkiye’de yargılama yapılması veya yapılmış olması.
• Geri verme talebinin konusu olan suçun, Türkiye’de işlenmemiş sayılan bir suç olması ve fail hakkında Türkiye’de yargılama yapılmasının mümkün olmaması.
• Geri verme talebinin konusu olan suçun, insan haklarına aykırı olarak ayrım gözetici nitelikte olması veya geri vermenin insan haklarına aykırı sonuçlar doğurması.
• Geri verme talebinde bulunan devletin, geri verilen kişiye karşı adil yargılama güvencesini sağlayamaması veya sağlamayacağına dair ciddi şüpheler bulunması.
• Geri verme talebinde bulunan devletin, geri verilen kişiye karşı idam cezasını uygulaması veya uygulayabileceği ihtimalinin bulunması.

Suçluların İadesi Usulü

Suçluların iadesi usulü şu başlıklar altında incelenebilir:

İstem

Geri verme istem üzerine olup re’sen yapılması mümkün değildir. Geri verme isteminde bulunacak devlet öncelikle talepname hazırlamalı ve talepname ve dayanaklarını diplomatik yolla Dışişleri Bakanlığına ulaştırmalıdır. Buradan dosya merkezi makama gönderilir.

Merkezî Makam, iade taleplerini inceleyerek, lüzum görmesi hâlinde ek bilgi ve belge talebinde bulunabilir ve gerekli şartları taşımayan talepleri reddeder. Gerekli şartları taşıyan talepler, yetkili ağır ceza mahkemesi nezdindeki Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. İade talebi hakkında karar vermeye, kişinin bulunduğu yer ağır ceza mahkemesi yetkilidir. Kişinin bulunduğu yer belli değilse, Ankara Ağır Ceza Mahkemesi yetkilidir.

Cumhuriyet Başsavcılığı, iade talebine ilişkin karar vermek üzere ağır ceza mahkemesinden talepte bulunur.

Koruma Tedbirleri

Ağır Ceza Mahkemesi, iadesi istenen kişi için iade sürecinin her aşamasında koruyucu önlemler alabilir. Kişi iade sürecinde tutuklanırsa, tutukluluk durumu otuz günlük aralıklarla Ağır Ceza Mahkemesi tarafından gözden geçirilir.

Ağır Ceza Mahkemesinin iade talebini kabul ettiği karar kesinleştikten sonra bir yıl içinde iade kararı çıkmazsa, kişi üzerindeki koruyucu önlemler ortadan kalkar. Toplam tutukluluk süresi, kişinin iade edilmesini istenen suç nedeniyle alacağı veya çekeceği cezanın infaz süresini aşamaz.

İlgili devletin talebi olmadan da TCK m. 12/a ile belirtilen bir suçtan şüphelenilen kişi geçici olarak tutuklanabilir. İlgili devletin geçici tutuklama isteği, Merkezi Makam tarafından kişinin iade edilmesi için yakalanması ve Cumhuriyet savcılığına gönderilmesi amacıyla İçişleri Bakanlığı’na iletilecektir. Yakalanan kişi, geçici tutuklama konusunda karar verilmesi için en geç yirmi dört saat içinde sulh ceza hakiminin karşısına çıkarılacaktır. Sulh ceza hakimi, geçici tutuklanmasını istenen kişiye rızaya dayalı iade olanağı ve bunun hukuki sonuçları hakkında bilgi verdikten sonra talebe ilişkin kararını verecektir.

Geçici tutuklama süresi ilgili uluslararası anlaşma hükümlerine göre belirlenecektir. Karşılıklılık ilkesi gereği kişi en fazla kırk gün geçici tutuklu kalabilecektir. İlgili devlet tarafından dördüncü fıkra uyarınca belirlenen süre içinde iade belgeleri gönderilmezse, geçici tutuklama veya adli kontrol kararı kaldırılacaktır.

Yargılama

Cumhuriyet savcılığı, iade kararı almak için ağır ceza mahkemesine başvurur. Ağır Ceza Mahkemesi, kişiye Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yer alan haklarını ve rızaya dayalı iadenin ne anlama geldiğini ve hukuki sonuçlarını açıklar. Kişiye rızaya dayalı iadeyi kabul edip etmediği sorulur.

Mahkeme, kişi rızaya dayalı iadeyi kabul ederse, bu Kanun ve Türkiye’nin imzaladığı uluslararası anlaşma hükümlerine göre iade talebinin uygun olup olmadığına karar verir. Bu karara itiraz edilebilir. Karar kesinleşirse, iade belgeleri Merkezi Makam’a iletilecektir. Rızaya dayalı iade yöntemiyle verilen iade kararının uygulanması, Merkezi Makam’ın iznine bağlıdır.

Kişi rızaya dayalı iade yöntemini reddederse, mahkeme, iade koşullarını bu Kanun ve Türkiye’nin katıldığı uluslararası anlaşma hükümlerine göre değerlendirerek iade talebinin geçerli olup olmadığına karar verir. Talep eden devletin gönderdiği belgeler yetersiz ise, mahkeme, ek bilgi ve belgelerin gönderilmesi için belirli bir süre verebilir. İade davasında yer alma isteği kabul edilmez. Mahkemenin kararına karşı temyiz yoluna başvurulabilir.

Teslim

İade edilmesine karar verilen kişinin teslim edilmesi, ilgili bakanlıkların iş birliğiyle gerçekleştirilir. İade edilmesine karar verilen kişi, talep eden devlet yetkilileri tarafından belirlenen tarihte haklı bir gerekçe olmadan alınmazsa, bu tarihten itibaren otuz gün sonra mahkeme, kişi üzerindeki koruyucu önlemleri ortadan kaldırır.

İade edilmesine karar verilen kişiyle ilgili olarak, Türkiye’de başka bir suçtan dolayı ceza soruşturması veya davası ya da yerine getirilmesi gereken bir hapis cezası varsa veya kişi seyahat etmeye uygun değilse, Merkezi Makam, teslimin ertelenmesine karar verebilir. Bu karar, kişiye ve talep eden devlete duyurulur. İade talebinin konusu olan suç için kanıt olarak kullanılabilecek veya suçla elde edilen ve kişi tutuklandığında üzerinde bulunan veya sonradan ortaya çıkan eşya, talep eden devlete verilebilir.

İade edilmesi talep edilen kişi ölürse, kaçarsa veya benzer nedenlerle iadeyle ilgili bir karar alınamazsa da eşyanın verilmesi sağlanabilir. Türkiye’de devam eden bir soruşturma veya dava için gerekliyse eşyanın verilmesi geciktirilebilir.

Transit Geçiş Kararı

Geri verme rejimi bakımından transit geçiş, bir devlet tarafından başka bir devlete teslimine karar verilen kişinin Türkiye’den geçirilerek teslim alacak ülkeye götürülmesidir. Transit geçiş istemi değerlendirilirken, geri verme istemlerine ilişkin koşullar göz önünde tutulmalıdır.

Bu nedenle transit geçiş isteminde bulunan devlet ile ülkemiz arasındaki antlaşma ve Yasa hükümleri gereğince, ülkemize transit geçiş istemini içeren evrakın iletilmesi gerekir. Transit geçişin sağlanması amacıyla yedi günü geçmemek üzere geçici tutuklama kararı verilebilir.

Suçluların Rızaya Dayalı Geri Verilmesi

Kişi, iadeye rıza göstermesi hâlinde normal iade usulü uygulanmadan talep eden devlete iade edilebilir. Ağır Ceza Mahkemesince kişiye, Ceza Muhakemesi Kanununda belirtilen haklarıyla birlikte rızaya dayalı iadenin mahiyeti ve hukukî sonuçları anlatılır. Kişiye rızaya dayalı iade usulünü kabul edip etmediği sorulur. Mahkeme, kişinin rızaya dayalı iade usulünü kabul etmesi üzerine bu Kanun ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası antlaşma hükümlerine göre iade talebinin kabul edilebilir olup olmadığına karar verir. Verilen karara karşı itiraz yolu açıktır.

Kararın uygulanması Merkezî Makamın onayına bağlıdır.

Rızaya dayalı geri verilme usulü uygulanarak verilen geri verme kararının yerine getirilmesi için Adalet Bakanının onayı gereklidir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.

Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN