Senedin İptali Davası Nedir?
Senedin İptali Davası, bir kişinin üzerinde yer alan borçları veya yükümlülükleri kabul ettiği bir belge olan senedin geçersiz kılınması için açılan bir dava türüdür.
Senet, genellikle bir borç ilişkisini belgeleyen, yazılı ve imzalı bir belgedir ve borçlu, senedi imzalayarak belirli bir borcu ödemeyi taahhüt eder. Ancak bazen senet, çeşitli sebeplerle geçersiz hale gelebilir veya iptal edilmek istenebilir.
Senedin iptali davası açmanın yaygın sebepleri arasında şunlar yer alır:
- Senedin Hile ile Düzenlenmesi: Senet, borçlu kişinin rızası dışında ya da yanıltıcı bilgilerle hazırlanmışsa, borçlu bu durumu tespit ettikten sonra senedin iptalini isteyebilir.
- Senetle İlgili Zorlama veya Tehdit: Bir kişi, tehdit veya baskı altında senedi imzaladıysa, bu durumda senedin geçersiz hale gelmesi için iptal davası açılabilir.
- Yanıltıcı Bilgilerle Düzenleme: Senette yer alan bilgiler doğru değilse (örneğin, borcun tutarı yanlış yazılmışsa), senedin geçersiz kılınması talep edilebilir.
- Hükümsüzlük Sebepleri: Senet, belirli yasal şartlar yerine getirilmeden düzenlendiyse veya taraflar arasında geçerli bir hukuki ilişki yoksa, iptal davası açılabilir.
- İmza Taklidi veya İmza Hatası: Senet üzerinde bir kişinin imzası, aslında o kişiye ait değilse veya imza yanlışlıkla atıldıysa, iptal davası açılabilir.
Senedin İptali Davası genellikle, borçlu kişinin, senedin geçersizliğini kanıtlaması için açtığı bir davadır ve bu dava, senedi elinde bulunduran alacaklıya karşı açılır. Mahkeme, iptal davasını inceledikten sonra, senedin geçerliliğine karar verir ve eğer geçersiz bulunursa, senet iptal edilir.
Bu dava, borçlu kişinin haklarını savunmak ve haksız bir borç yükümlülüğünden kurtulmak amacıyla önemli bir hukuki araçtır.
Senet Nedir?
Senet, bir kişinin başka bir kişiye borçlandığını veya ödeme yapma taahhüdünde bulunduğunu belirten yazılı bir belgedir. Senet, belirli bir borcun ödenmesi gerektiğini ifade eder ve genellikle iki taraf arasında yapılır: borçlu (ödeme yapacak kişi) ve alacaklı (ödeme alacak kişi).
Bir senet şu unsurları içerir:
- Borçlu ve alacaklının adı ve soyadı.
- Ödeme yapılacak miktar ve ödeme tarihi.
- Senedi imzalayan kişinin, yani borçlunun taahhüdü.
Senet, sözleşmeye dayalı bir ödeme aracıdır ve borçlu kişinin yasal olarak ödemeyi yapma yükümlülüğünü ifade eder.
Kambiyo Senedi Nedir?
Kambiyo senedi, ticaret hayatında sıkça kullanılan ve belirli özelliklere sahip bir ödeme aracıdır. En bilinen kambiyo senetleri, çek, bono ve police gibi ödeme araçlarıdır. Bu senetler, ticari işlemlerde sıklıkla kullanılır ve bir ödeme aracının ötesinde, hukuki olarak belirli düzenlemelere tabi olan senetlerdir.
Kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında düzenlenir ve daha sağlam hukuki sonuçlar doğurur. Örneğin, kambiyo senetlerinde icra takibi yapılmadan önce, senetle ilgili bir dava açılmasına gerek kalmadan alacaklı ödeme talep edebilir.
Kambiyo Senedinin Özellikleri:
- Çek, Bono ve Poliçe gibi kambiyo senetleri, belirli bir para talebi içeren yazılı belgeler olup, belirli bir süre içinde ödeme yapılmasını sağlayan belgelerdir.
- Hızlı icra takibi: Kambiyo senetleriyle ilgili alacaklar, doğrudan icra takibine konu olabilir, yani alacaklı herhangi bir dava açmaya gerek kalmadan, bu senetler için ödeme talep edebilir.
- Ticaretin Temel Aracı: Kambiyo senetleri, ticaretin gerekliliklerinden biri olup, ödeme aracı olarak kullanılır.
- Özelleşmiş Hukuki Koruma: Kambiyo senetleri, yalnızca geçerliliği için değil, hukuki başvurularda da belirli avantajlar sağlar.
Türk Ticaret Kanunu’na Göre Kambiyo Senedi (TTK)
Türk Ticaret Kanunu (TTK) kapsamında kambiyo senetleri belirli maddelerde düzenlenmiştir. İşte kambiyo senetlerine dair bazı anahtar maddeler:
TTK 644 – Kambiyo Senetleri Tanımı:
- Kambiyo senetleri, çek, bono ve police gibi yazılı belge niteliğinde olup, alacaklıya belirli bir ödeme yapmayı taahhüt eder.
- Bu senetler, genellikle ticari ilişkilerde kullanılır ve ödemelerin hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar.
TTK 645 – Bono ve Poliçe:
- Bono, belirli bir para borcu ödemesini içeren ve yazılı olarak düzenlenen bir kambiyo senedidir. Borçlu, bonoyu imzalayarak ödeme taahhüdünde bulunur.
- Poliçe, bir ödeme aracıdır ve genellikle uluslararası ticarette kullanılır. Poliçe, bir kişinin başka bir kişiye belirli bir tutarda ödeme yapması için düzenlenir.
TTK 646 – Çek:
- Çek, kambiyo senedi olup, belirli bir tutarın belirli bir tarihte ödenmesini sağlayan bir ödeme aracıdır. Çek, genellikle bankalar aracılığıyla düzenlenir ve ticaret hayatında önemli bir rol oynar.
TTK 647 – Kambiyo Senetlerinin Özellikleri:
- Kambiyo senetleri, alacaklıya hukuki açıdan güçlü bir teminat sunar. Bu nedenle kambiyo senetlerinin icra takibi için belirli prosedürler gereksizdir.
- Bu senetlerin geçerliliği, yalnızca imza atma ve belirtilen ödemeleri içerme gibi basit unsurlarla sağlanır.
TTK 649 – Kambiyo Senedi ve İcra Takibi:
- Kambiyo senedi alacakları, icra takibi yolu ile alacaklı tarafından hızlı bir şekilde tahsil edilebilir. Mahkeme kararı olmadan doğrudan ödeme talebi yapılabilir.
Senet Hangi Hallerde Ziyaa Uğrar?
Türk Ticaret Kanunu’na (TTK) göre, senet belirli durumlarda ziyaa uğrayabilir veya geçerliliğini yitirebilir. Senedin ziya uğraması, senedin geçersiz hale gelmesi veya hukukî olarak kullanılamaz duruma gelmesi anlamına gelir. Aşağıda, senetlerin hangi hallerde ziya uğrayacağına dair ilgili TTK maddeleri açıklanmıştır:
Senedin İmzasının Geçersiz Olması (TTK 631)
Senedin geçerliliği için, senedi düzenleyen kişinin (borçlu) geçerli bir imza atması gereklidir. Eğer senet üzerinde imza bulunmazsa veya imza sahteyse, senet geçersiz hale gelir ve ziya uğrar. Ayrıca, imza başka bir kişi tarafından atıldıysa ve bu durum doğru şekilde bildirilmediyse senet geçerli olmayabilir.
Zorlama veya Hileyle Düzenlenmesi (TTK 632)
Eğer bir senet zorla imzalanmışsa veya hileli yollarla düzenlenmişse, senet geçersiz olur. Zorlama veya hile, senedi geçersiz kılacak sebepler arasında yer alır ve bu durumda borçlu, senedi geçersiz saymak için dava açabilir.
Senet Üzerinde Yazılı Bilgilerin Yanıltıcı Olması (TTK 633)
Senedin üzerinde yazılı olan bilgiler yanıltıcı veya yanlışsa (örneğin, borç tutarı, ödeme tarihi gibi), bu durum senedin geçersizliğine yol açabilir. Yanıltıcı bilgilerle düzenlenmiş bir senet de ziya uğrayabilir.
Ödeme Tarihinin Geçmesi (TTK 634)
Senedin üzerinde belirlenen ödeme tarihi geçtiğinde, eğer ödeme yapılmazsa senet geçerliliğini yitirebilir. Bu, senedin belirli bir süresi geçtiğinde alacaklının talep edebileceği bir durumdur. Senet ödeme yapılmazsa, alacaklı genellikle icra takibi başlatabilir, ancak ödeme yapılmazsa senet geçerliliğini kaybedebilir.
TTK’ya Aykırı Olması (TTK 635)
Eğer bir senet, Türk Ticaret Kanunu’na aykırı bir şekilde düzenlenmişse, yani kanunun öngördüğü şartlar ve hükümler yerine getirilmemişse, bu durum senedin ziya uğramasına neden olabilir. Örneğin, senet üzerinde belirtilen borç tutarının gerçek durumu yansıtmaması ya da senedin geçerli bir ödeme aracı olmaması gibi durumlar geçerliliği etkileyebilir.
Borçlunun İflası Durumu (TTK 636)
Eğer borçlu iflas etmişse, bu durumda senet ile ilgili bazı haklar geçici olarak askıya alınabilir. İflas durumu, senedin geçerliliğini geçici olarak ortadan kaldırabilir. Eğer borçlu iflas eder ve senet hala ödeme yapılabilir bir durumda değilse, senet ziya uğramış olur.
Senet Üzerindeki Tahrifat (TTK 637)
Eğer senet üzerinde herhangi bir tahrifat (değişiklik) yapılmışsa, örneğin senetteki rakamlar veya tarih değiştirilmişse, bu durumda senet geçersiz hale gelebilir. Bu tür bir tahrifat, senedin geçerliliğini ortadan kaldırarak ziya uğramasına neden olur.
Senet Kayıp veya Çalınması Durumu (TTK 638)
Senedin kaybolması veya çalınması durumunda, alacaklı senet iptal davası açabilir. Eğer senet kaybolmuşsa ve yerine geçerli bir iptal kararı verilmemişse, bu durum senedin geçerliliğini etkileyebilir.
Türk Ticaret Kanunu’na Göre Bir Senet Aşağıdaki Durumlarda Ziya Uğrayabilir
- İmza geçersizse veya sahte ise,
- Zorlama veya hile ile düzenlenmişse,
- Yanıltıcı bilgiler içeriyorsa,
- Ödeme tarihi geçmişse,
- Kanuna aykırı düzenlenmişse,
- Borçlu iflas etmişse,
- Senet üzerinde tahrifat yapılmışsa,
- Senet kaybolmuş veya çalınmışsa.
Bu tür durumlar, senedin geçerliliğini etkileyerek onun ziya uğramasına yol açar.
Senedin İptali Davasını Kimler Açabilir?
Senedin iptali davası, genellikle senedi düzenleyen kişi veya senetle doğrudan ilişkili olan taraflar tarafından açılabilir. Bu davayı açabilecek kişiler, şu şekilde sıralanabilir:
- Borçlu (Senedin İmzalanan Tarafı): Senedi imzalayan ve borçlu olan taraf, senedin iptali için başvurabilecek ilk kişidir. Borçlu, senedi zorla veya tehdit altında imzaladığını, imzanın sahte olduğunu veya senedin üzerinde yanıltıcı bilgiler bulunduğunu iddia edebilir. Bu tür durumlar, senedin geçersizliği için geçerli nedenler oluşturur.
- Alacaklı: Senet üzerinde haksız değişiklikler yapılmışsa veya yanıltıcı bilgiler varsa, alacaklı da senedin iptali davasını açabilir. Ancak, alacaklı çoğunlukla icra takibi yolunu tercih etse de senetle ilgili bir hata veya hile olduğunu fark ederse iptal davası açabilir.
- Senedin Sahte Olduğunu İddia Eden Taraf: Eğer bir senet sahte ise veya imza taklidi yapılmışs, bu durumu tespit eden ve senedi geçersiz saymak isteyen kişi, iptal davası açabilir.
- Mirasçılar: Senedi imzalayan kişi vefat etmişse, mirasçılar da senedin geçersiz sayılmasını talep edebilir. Mirasçılar, borçlunun haklarını korumak amacıyla senedin iptalini talep edebilirler.
- Hakkı İhlal Edilen Taraf: Senet üzerinde tahrifat (değişiklik) yapılmışsa, bu durumdan zarar gören taraf da senedin iptalini talep edebilir. Değiştirilen bilgilerin (borç tutarı, ödeme tarihi vb.) geçersiz sayılması istenebilir.
Senedin İptali Davasının Kararları
Mahkeme, senedin iptali davasını inceledikten sonra iki şekilde karar verebilir:
- Senedin İptali (Geçersiz Sayılması): Mahkeme, yapılan inceleme ve sunulan deliller doğrultusunda, senedin geçersiz olduğuna karar verirse, senet iptal edilir. Bu durumda, senetle ilgili ödeme yükümlülükleri sona erer. Örneğin, senet hileli bir şekilde düzenlendiyse, zorla veya tehdit altında imzalanmışsa, ya da üzerinde sahtecilik yapılmışsa, senet geçersiz sayılır. Alacaklı, senet üzerinden icra takibi yapamaz, borçlu da ödeme yükümlülüğünden kurtulmuş olur.
- Senedin Geçerli Olduğuna Karar Verilmesi: Eğer mahkeme, senetle ilgili herhangi bir geçersizliğe dair yeterli delil görmezse, senedin geçerli olduğuna karar verir. Bu durumda borçlu, senette belirtilen borcu ödemek zorunda kalır ve alacaklı, senet üzerinden yasal yollarla alacağını tahsil edebilir. Senet geçerli sayıldığı takdirde, borçlunun ödeme yükümlülüğü devam eder.
Senedin İptali Davası Sonuçları
Senedin iptali davasının sonucu, taraflar açısından çeşitli hukuki sonuçlar doğurabilir:
- Senet İptal Edildiğinde:
- Borçlu ödeme yükümlülüğünden kurtulur: Eğer senet geçersiz sayılırsa borçlu ödeme yükümlülüğünden kurtulmuş olur.
- Alacaklı ödeme talep edemez: Senet iptal edildiğinde, alacaklı senet üzerinden ödeme talep edemez. İcra takibi başlatamaz ve senetle ilgili bir işlem yapamaz.
- Senedin hukuki geçerliliği sona erer: İptal edilen senet, borç ilişkisinin devam ettiği bir belge olamaz. Borç ilişkisi başka yollarla ispatlanabilir, ancak senet artık geçerli değildir.
- Senet Geçerli Olduğunda:
- Borçlu ödeme yapmak zorunda kalır: Senet geçerli sayılırsa, borçlu belirtilen borcu ödemekle yükümlüdür. Alacaklı, senet üzerinden yasal yollarla alacağını talep edebilir.
- Alacaklı yasal yollarla ödeme talep edebilir: Senet geçerli olduğunda, alacaklı doğrudan icra takibi yoluna başvurabilir ve borçlunun ödeme yapmasını talep edebilir.
- Senedin yükümlülükleri devam eder: Geçerli bir senet, alacaklıya yasal haklar tanır ve bu hakların yerine getirilmesi için mahkemeye başvurulabilir.
Senedin İptali Davasında İtiraz Hakkı ve Temyiz
Mahkeme kararına karşı taraflar, itiraz edebilir ve kararı üst mahkemeye taşıyabilirler. İtiraz edilen karar, üst mahkeme tarafından yeniden incelenir ve gerekirse mahkeme kararı değiştirebilir. Bu durumda, senedin geçerliliği ya da iptaline ilişkin verilen karar bir üst mahkeme tarafından gözden geçirilir.
Sonuç
Senedin iptali davası, özellikle ticari hayatın düzenli bir şekilde işlemesi için büyük önem taşır. Senet, taraflar arasında güvenli bir ödeme aracı olarak kullanılsa da zaman zaman hileli, tehdit veya zorlamayla düzenlenmiş olabilir. Bu gibi durumlarda, senedin iptali davası açılarak senedin geçersizliği mahkeme tarafından tespit edilir ve hukuki sonuçları doğurur. Senedin geçersizliği, borçluyu ödeme yükümlülüğünden kurtarabilir ve alacaklıyı senet üzerinden hak talep etme yolundan alıkoyabilir. Her iki taraf için de hukuki korunma sağlanır ve taraflar arasındaki ilişki, geçerli yasal düzenlemeler ışığında çözülür.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN
