Sebepsiz Zenginleşme Davası

Türk Borçlar Kanununun 77. Ve devamındaki maddelerinde düzenlenen sebepsiz zenginleşmeyi inceleyeceğiz

Sebepsiz Zenginleşme Nedir?

Sebepsiz zenginleşme, bir kişinin haklı bir neden olmaksızın başka birinin malvarlığından veya emeğinden yararlanarak maddi kazanç elde etmesi durumudur. Örneğin banka hesabınıza yanlışlıkla para gönderilmesi halinde sebepsiz zenginleşmiş olursunuz.

Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. (TBK m.77/1)

Sebepsiz Zenginleşmenin Şartları

Sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesi için belirli koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:

• Bir kişinin malvarlığında artış meydana gelmelidir. Bu artış, malvarlığının aktifinde bir yükselme veya pasifinde bir azalma şeklinde olabilir.
• Aynı zamanda, başka bir kişinin malvarlığında bir azalma meydana gelmelidir.
• Malvarlığındaki bu artış ile azalma arasında doğrudan bir illiyet bağı bulunmalıdır. Başka bir ifadeyle, bir tarafın zenginleşmesi sonucu diğer tarafın fakirleşmesi gerekmektedir.
• Zenginleşmenin ve fakirleşmenin hukuken geçerli bir sebebe dayanmaması gerekmektedir.

Sebepsiz Zenginleşme Davası

Sebepsiz zenginleşme şartlarının gerçekleşmesi halinde, zenginleşen ve malvarlığı azalan kişi arasında kanunen bir borç ilişkisi doğar. Bu durumda, sebepsiz zenginleşme davası açmak için hukuki bir yarar ortaya çıkar. Sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan borcun temel amacı, haksız olarak elde edilen malvarlığı artışının iade edilmesini sağlamaktır.

Sebepsiz Zenginleşme Davası Nasıl Açılır?

Sebepsiz zenginleşme davası, haksız malvarlığı artışı nedeniyle zarar gören kişinin, zenginleşen tarafa karşı açtığı bir dava türüdür. Bu davada, sebepsiz zenginleşme nedeniyle malvarlığı azalan kişi (davacı), zenginleşen kişinin (davalının) yerleşim yerinde bulunan Asliye Hukuk Mahkemesi’nde dava açabilir.

Sebepsiz Zenginleşme Davasının Niteliği

Sebepsiz zenginleşme davalarında ispat yükü davacıya aittir. Davacı, sebepsiz zenginleşme davasının hukuki şartlarının somut olayda mevcut olduğunu kanıtlamak zorundadır. Bu kapsamda, davacının hukuken geçerli bir sebep olmaksızın davalının malvarlığında artış yaşadığını, kendisinin bu durumdan dolayı zarara uğradığını, zenginleşme ve fakirleşmenin parasal değerini ve bu iki durum arasında doğrudan bir illiyet bağı bulunduğunu ispat etmesi gerekmektedir.

Sebepsiz Zenginleşmede Borçlanılmamış Edimin İfası

Sebepsiz zenginleşmede borçlanılmamış edimin ifası Türk Borçlar Kanununun 78. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;

Borçlanılmamış edimin iflası

MADDE 78- Borçlanmadığı edimi kendi isteğiyle yerine getiren kimse, bunu ancak, kendisini borçlu sanarak yerine getirdiğini ispat ederse geri isteyebilir.

Zamanaşımına uğramış bir borcun ifasından veya ahlaki bir ödevin yerine getirilmiş olmasından kaynaklanan zenginleşmeler geri istenemez.

Borç olmadığı hâlde ödenmiş olan edimin geri istenmesine ilişkin diğer kanun hükümleri saklıdır.

Sebepsiz Zenginleşenin Geri Verme Yükümlülüğü

Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür.

Zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür.

Zenginleşenin katlandığı giderler ise iyiniyetli olup olmamasına göre değerlendirilmektedir;

• Zenginleşen iyiniyetli ise, yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri, geri verme isteminde bulunandan isteyebilir.
• Zenginleşen iyiniyetli değilse, zorunlu giderlerinin ve yararlı giderlerinden sadece geri verme zamanında mevcut olan değer artışının ödenmesini isteyebilir.
• Zenginleşen, iyiniyetli olup olmadığına bakılmaksızın, diğer giderlerinin ödenmesini isteyemez. Ancak, kendisine karşılık önerilmezse, o şey ile birleştirdiği ve zararsızca ayrılması mümkün bulunan eklemeleri geri vermeden önce ayırıp alabilir.

Sebepsiz Zenginleşmede Zamanaşımı Süresi

Sebepsiz zenginleşme nedeniyle alacak davasında zamanaşımı süresi, mağdur olan kişinin zenginleşmeyi öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl olarak belirlenmiştir. Hak düşürücü nitelikte olan bu süre içinde dava açılmadığı takdirde talep reddedilir. Ancak her durumda, zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren en fazla 10 yıl içinde dava açılması gerekmektedir.

Sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. (TBK m. 82/1)

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av Furkan DİLER