Sebepsiz Zenginleşme Davası
6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu uyarınca sebepsiz zenginleşme, sözleşme ve haksız fiiller gibi bir borç kaynağıdır. Haklı bir neden olmaksızın bir kimsenin başkasının mal varlığından veya emeğinden ötürü zenginleşmesine sebepsiz zenginleşme denmektedir. Yani bir kişinin malvarlığında artış meydana gelirken diğer kimsenin malvarlığında azalma olmalı ve bu artış ve azalmanın arasında bir illiyet bağı bulunmalıdır.
| Türk Borçlar Kanunu md. 77 Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. |
Sebepsiz Zenginleşme Davasının Şartları
1. Bir tarafın malvarlığında zenginleşme olmalıdır.
Sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesi için ilk şart taraflardan birinin malvarlığında belli bir oranda artışın meydana gelmesidir.
2. Diğer tarafın malvarlığında bir azalma meydana gelmelidir.
Diğer bir şart ise taraflardan diğerinin malvarlığında azalmanın meydana gelmesidir. Bu azalma malvarlığında belli bir oranda azalma olabileceği gibi malvarlığının çoğalması gerekirken bu çoğalmanın önlenmesi şeklinde de olabilir.
3. Tarafların artan ve azalan malvarlıklarının arasında uygun bir bir illiyet bağının bulunması gerekir.
Taraflardan birinin malvarlığında meydana gelen azalma diğer tarafın malvarlığındaki zenginleşmenin sonucu olmalıdır.
4. Malvarlığındaki artışın haklı bir nedene dayanmaması gerekir.
Borçlanılmamış Edimin İfası
TBK md. 78 “Borçlanmadığı edimi kendi isteğiyle yerine getiren kimse, bunu ancak, kendisini borçlu sanarak yerine getirdiğini ispat ederse geri isteyebilir. Zamanaşımına uğramış bir borcun ifasından veya ahlaki bir ödevin yerine getirilmiş olmasından kaynaklanan zenginleşmeler geri istenemez.” Demektedir. Yani borçlu gerçekte borçlusu olmadığı bir borcu ödemişse bunun iadesini talep edebilmesi için kendisinin borçlu olduğunu sanarak ödeme yaptığını ispat etmesi gerekir.
Sebepsiz Zenginleşme Kapsamında Geri Verme Yükümlülüğü
TBK md. 79 “Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür.” Burada zenginleşen tarafın iyiniyetli olup olmamasına göre durum farklılık göstermektedir. Eğer sebepsiz zenginleşen kişi iyiniyetli ise yani zenginleştiğini bilmiyorsa veya bilebilecek durumda değilse geri isteme zamanında elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür. Ayrıca eğer zenginleşen kişi iyiniyetli ise yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri, geri verme isteminde bulunandan isteyebilir.
Sebepsiz zenginleşen taraf iyiniyetli değilse geri verme zamanındaki iade borcu zenginleşmenin tamamını kapsar. Yani zenginleşmenin tamamını diğer tarafa vermek zorundadır. Ayrıca zenginleşen kişi iyiniyetli değil ise zorunlu giderlerinin ve yararlı giderlerinden sadece geri verme zamanında mevcut olan değer artışının ödenmesini isteyebilir.
Sebepsiz Zenginleşme Davasının Açılamayacağı Haller
- Zamanaşımına uğramış bir borcun ödenmesi
- Ahlaki bir görevin yerine getirilmesi nedeniyle ödeme yapılması
- Hukuka veya ahlaka aykırı bir amaç için ödemede bulunulması
Bu amaçlarla verilen şeyler geri istenemez.
Sebepsiz Zenginleşmede Zamanaşımı
Türk Borçlar Kanunu’nun 82. Maddesine göre :
Sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar.
Zenginleşme, zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer taraf, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcunu ifadan kaçınabilir.
Stj. Av. Büşra KARATAŞ
