Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip

Rehin, bir alacağın taşınır veya taşınmaz bir mal ile güvence altına alınmasıdır. Bu yönüyle rehin “ayni” bir teminattır. Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip alacaklının rehinle güvence altına almış olduğu alacağını elde etmek için başvurduğu yoldurhttps://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.2004.pdf

Bu yolla takipte rehinle malın alacaklıya geçişi söz konusu değildir. Çünkü hukukumuzda Lex Commissoria yasağı vardır. Bu takip yolunda haciz aşaması yoktur. Çünkü takip konusu mal zaten güvence altına alınmıştır.

Önce Rehne Başvurma Zorunluluğu

Alacağı rehinle güvence altına alınmış bir alacaklı, alacağını takip yaparak elde etmek isterse kural olarak önce rehnin paraya çevrilmesi yolu ile takip yapmak zorundadır(İİK m.45). Ancak bu yasak icra ve iflas takipleri için olup dava açılmasına engel değildir. Rehin alacaklısı borçluya karşı alacak davası açabilir: ancak alacak davasında alınan ilam, ilamlı takibe konulamaz: alacaklı bu ilama dayanarak yalnızca rehnin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapabilir(İİK m.15O/h).

Önce rehne başvurma zorunluluğu, asıl borçlu için getirilmiş bir kural olup müteselsil kefiller hakkında uygulanmaz.

Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapıldığında, rehinli mal satılıp ve bedeli rehinli alacaklıya ödendiğinde satış bedeli alacağı karşılamaya yetmezse rehinli alacaklı, rehinle karşılanamayan kısım için haciz veya iflas yoluyla takip yapabilir.

Önce rehne başvurmanın bazı istisnaları vardır:

• Alacak aynı zamanda kambiyo senedine de bağlanmışsa, alacaklı, rehne başvurmadan kambiyo senedini de icraya koyabilir.
• 2007 yılında 5582 sayılı Kanunla getirilen düzenlemeye göre. Sermaye Piyasası Kanunu’nda (m. 38/A-l) tanımlanan konut finansmanından kaynaklanan rehinle temin edilmiş alacaklar ile TOKİ’nin rehinle temin edilmiş alacaklarının takibinde, önce rehne başvurma kuralı geçerli değildir.
• İpotekle güvence altına alınmış olan faiz (TMK m.790) ve yıllık taksit alacakları için rehin alacaklısı, rehnin paraya çevrilmesi yoluna başvurmak zorunda değildir.
• Gemi alacaklıları, gemi üzerinde, sözleşmesel veya yasal bir rehin hakkı bulunsa bile iflas yoluyla takip yapabilir(TTK m.1378/1).

Takip Türleri

Alacağı taşınır rehni ile güvence altına alınmış alacaklı, “alacağı” veya “taşınır üzerindeki rehin hakkı” veya “her ikisi” bir ilama veya ilam niteliğindeki bir belgeye bağlı değilse rehnin paraya çevrilmesi yolu ile ilamsız takip yapabilir.

Taşınır rehnini paraya çevirmek isteyen alacaklı, takip talebi doldurarak icra dairesine verir. Takip talebine, genel haciz yolundaki kayıtlara (İİK m.58) ek olarak rehinli malın ne olduğu ve rehin üçüncü kişi tarafından verilmiş veya rehinli malın mülkiyeti üçüncü kişiye geçmiş ise onun ve rehinli malın üzerinde sonra gelen rehin hakkı mevcut ise bu hakka sahip olan kişinin adı yazılır(İİK m.146)

Ödeme emrinde, takip talebindeki kayıtlarla ödeme süresinin on beş gün olduğu, yedi gün içinde itiraz edilmez ve on beş gün içinde borç ödenmezse rehnin satılacağı, borçlu yedi gün içinde rehin hakkına açıkça itiraz etmezse artık bu takipte rehin hakkını kabul etmiş sayılacağı: borçlu yalnızca rehin hakkına itiraz ederse alacaklının, bu takipten vazgeçerek haciz yoluyla takibe devam edeceği bildirilir.

Ödeme emrine itiraz durumunda genel haciz yoluyla takipteki süreç burada da işler. Ve itiraz takibi durdurur.

Rehin hakkına açıkça itiraz edilmemişse alacaklının rehin hakkı takip aşaması içinde artık tartışma konusu olamaz(İİK m.147/, b. 1). Yani yedi günlük itiraz süresi içinde, alacaklının rehin hakkına ayrıca ve açıkça itiraz etmemiş olan borçlu, bu takip bakımından alacaklının bildirdiği rehin hakkını kabul etmiş sayılır(İİK m.147/, b. 1). Borçlu yalnızca rehin hakkına itiraz ederse bununla ödeme emrindeki alacağı kabul etmiş sayılır.

Borçlu itiraz etmez, itiraz edip itirazı kaldırılırsa rehinli malın satışı istenebilir.

Taşınır Rehninin İlamlı Takiple Paraya Çevrilmesi

Taşınır rehni sahibi alacaklı, “alacağı” veya “taşınır üzerindeki rehin hakkı” veya “her ikisi” bir ilama veya ilam niteliğindeki bir belgeye(İİK m.38) bağlanmışsa rehnin paraya çevrilmesi yolu ile ilamlı takip yapabilir(İİK m.15O/h). Alacaklı hazırladığı takip talebini icra dairesine verince, icra müdürü, borçluya ve varsa rehinli malın maliki üçüncü kişiye bir icra emri gönderir. Bu icra emri ile borçluya, yedi gün içinde borcu ödemez ve icranın geri bırakılmasına ilişkin bir karar getirmezse rehnin satılacağı ihtar edilir. İcra emrini alan borçlu, yedi gün içinde borcu ödemez ve icranın geri bırakılması kararı da getirmezse alacaklı rehnedilmiş olan taşınır malın satılmasını isteyebilir(İİK m.150/e).

Taşınmazlar İçin

İpotek, kişisel bir alacağı güvence altına alma amacını güden, kıymetli evraka bağlı olmayan ve bir taşınmazın değerinden alacaklının alacağını elde etmesi olanağını sağlayan sınırlı ayni haktır.

İpotek, iki şekilde kurulabilir: Doğmuş (mevcut) alacakları güvence altına almak için kurulan ipotek, anapara ipoteğidir. İlerde doğacak veya doğması olası olan alacaklar için kurulan ipotek ise üst sınır ipoteğidir.

Taşınmaz Rehnin İlamsız Takiple Paraya Çevrilmesi

Alacağı ipotekle güvence altına alınmış olup da elinde ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapmak için gerekli belgeler olmayan alacaklılar bu yola başvurabilir.

Yetkili icra dairesi bakımından taşınmazın bulunduğu yer icra dairesi yetkilidir(İİK m.148).

Borçluya ve ipotekli taşınmaz sahibi üçüncü kişiye gönderilen ödeme emrinde: takip talebindeki kayıtlar, ödeme süresinin otuz gün olduğu, yedi gün içinde itiraz edilmez ve borç otuz gün içinde ödenmezse alacaklının istemi ile taşınmazın satılabileceği ve ipotek hakkına itiraz edilemeyeceği bildirilir(İİK m.150/a-l). Ödeme emrinin sonuçları genel haciz yolundaki gibidir[1].

Borçlu, yedi gün içinde ödeme emrine itiraz etmez ve otuz gün içinde borcu ödemezse veya itiraz eder ve itirazı iptal edilir veya kaldırılırsa alacaklı, ipotekli taşınmazın satılmasını isteyebilir(İİK m.150/e).

Taşınmaz Rehninin İlamlı Takiple Paraya Çevrilmesi

Alacaklı bu yola 3 durumda başvurabilir.

Alacak veya İpoteğin İlam veya İlam Niteliğinde Belgeye Bağlı Olması

Alacak veya ipotek ya da her ikisi, bir ilama veya ilam niteliğinde belgeye bağlanmışsa ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapılabilir. Bu durumda ilamların icrasına ilişkin hükümler kıyasen uygulanır(İİK m.150/h).

Takip talebine ilam ve ilam niteliğindeki belge de eklenir. Borçlu, icra emrinin tebliğinden itibaren yedi gün içinde borcu ödemez ve icranın geri bırakılmasına ilişkin bir karar getirmezse ipotekli taşınmazın satılacağı ihtar edilir. Borçlu, bunun gereğini yerine getirmezse ipotekli taşınmaz satılır.

İpotek Akit Tablosunun Kayıtsız Şartsız Para Borcu İkrarı İçermesi

İpotek akit tablosu, ipoteğin kurulması sırasında tapu memuru tarafından düzenlenen ve ipoteğin durumunu gösteren resmi senettir. Bu belgede ipoteğin nasıl kurulduğu (tutar, vade, faiz, koşul gibi) belirtilir. İpoteğin paraya çevrilmesi yoluyla takipte anapara ipoteğine (karz ipoteği, kesin borç ipoteği, sabit ipotek) dayanılmış ise başvurulacak yol, ipoteğin paraya çevrilmesi yolu ile ilamlı takip yoludur.

İpotek akit tablosunun kayıtsız koşulsuz bir para borcu ikrarını içermesi. Önemini ilamlı icrada göstermektedir. Zira ipotek akit tablosu kayıtsız koşulsuz para borcu ikrarını içermezse ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapılamaz, yalnızca ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamsız takip yapılabilir.

İpotek akit tablosunun kayıtsız koşulsuz bir para borcu ikrarını içermesi durumunda gönderilecek icra emrinde; takip talebindeki kayıtlar, borcun otuz gün içinde ödenmesi gerektiği ve borç otuz gün içinde ödenmez ve icra mahkemesinden icranın geri bırakılması hakkında bir karar getirilmezse alacaklının taşınmazın satışını isteyebileceği ihtarı yer alır (İİK m.149/2).

İcranın geri bırakılmasına ilişkin hükümler burada da uygulanır. Ancak istinaf yoluna başvuran borçlu veya üçüncü kişi takip konusu alacağın yüzde 15’i oranında teminat göstermezse satış durmaz.

Borçlu 30 gün içinde parayı getirmez veya geri bırakma kararı getirmezse alacaklı taşınmazın satışını isteyebilir.

Kredi Kurumları İle İlgili Düzenleme

İcra ve İflas Yasası’nda, belli koşulların oluşması durumunda, ipotek akit tablosu kayıtsız şartsız para borcu ikrarını içermese (anapara ipoteği olmasa) bile kredi kurumlarının ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapabileceği öngörülmüştür (İİK m.150/ı).

 Koşulları:

• Alacaklı bir kredi kurumu olmalıdır.
• Borçlu, cari hesap, nakdi veya gayri nakdi kredi kullanmalıdır.
• Krediyi kullanan borçluya ait, cari hesabın kesilmesine ilişkin hesap özetinin veya gayri nakdi kredinin ödenmiş olması nedeniyle tazmin isteminin veya borcun ödenmesine ilişkin ihtarın olması gerekir.

Kredi kurumu, gereken belgeleri icra dairesine ibraz ederek ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapabilir(İİK m.150/ı). Bu durumda icra müdürlüğü borçluya İİK’nin 149. madde çerçevesinde bir icra emri gönderir.

ORTAK HÜKÜMLER

Paraya Çevirme ve Paraların Paylaştırılması

Kendisine satış isteme yetkisi gelen rehinli alacaklı, taşınır rehnin satışını ödeme veya icra emrinin tebliğinden itibaren altı ay içinde, taşınmaz rehnin satışını da aynı tarihten itibaren bir yıl içinde isteyebilir (İİK m.15O/e-1).

Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipte. Diğer takip yollarından farklı olarak süresi içerisinde satış istenmezse ya da istem geri alınıp da bu süreler içerisinde yenilenmezse takip düşer (İİK m.15o/e-2). Rehinli malın satılmasında genel haciz yoluyla takipteki satış usulü izlenir.

Satıştan sonra paraların paylaştırılması genel haciz yolundaki gibidir. Rehnin satış tutarı aynı derecedeki tüm rehinli alacakları ödemeye yetmezse icra dairesi bir sıra ve pay cetveli düzenler.

Rehin Açığı Belgesi

Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipte, haciz yoluyla takipten farklı olarak aciz belgesi değil, rehin açığı belgesi söz konusudur. Rehin açığı belgesi. Bir aciz belgesi değildir. Zira rehin açığı belgesiyle yalnızca rehnin alacağı karşılamadığı saptanmaktadır. Rehin açığı belgesi, geçici ve kesin rehin açığı belgesi olarak ikiye ayrılır.

• Geçici Rehin Açığı Belgesi

Rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip devam ederken rehinli malın satılması sonucu elde edilecek paranın alacaklının alacağına yetmeyeceği anlaşılırsa alacaklının istemi ile kendisine verilen belgeye, geçici rehin açığı belgesi denir.

Geçici rehin açığı belgesinin sonuçları şunlardır: Geçici rehin açığı belgesi, alacaklının önce rehne başvurma zorunluluğundan kaynaklanan bazı sakıncalardan kurtulmasını sağlar. Alacaklı geçici rehin açığı belgesi alırsa yeni bir takip yapmaya gerek kalmadan aynı takip dosyasından, alacağının rehinle karşılanamayacağı tahmin edilen kısmı için borçlunun diğer mallarının haczini icra memurundan isteyebilir.

• Kesin Rehin Açığı Belgesi

Rehin, satış isteyen alacaklının alacağına derece bakımından önceliği (rüçhanı) olan diğer rehinli alacakların tutarından fazla bir bedelle alıcı çıkmadığı için satılamazsa veya satılıp da satış bedeli takip yapan rehinli alacaklının alacağını karşılamazsa rehin alacaklısına rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip sonunda verilen belgeye, kesin rehin açığı belgesi denir.

Kesin rehin açığı belgesinin sonuçları şunlardır:

• Alacaklı borçluya karşı takip yapmadan haciz ve iflas yoluyla takip başlatabilir.
• Alacaklı satış yapılmamışsa artırma gününden satış yapılmışsa satışın kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde haciz yoluyla takip yaparsa borçluya yeniden icra veya ödeme emri gönderilmesine gerek yoktur (İİK m.152/3).
• Kesin rehin açığı belgesi, borç ikrarını içeren senet hükmündedir(İİK m.152/4).
• Alacaklı bu belge ile tasarrufun iptali davası açamaz. Çünkü bu belge borçlunun ödemeden acizliğini göstermez. Yalnızca satılan rehinli malın borcu karşılamadığını gösterir. Alacaklı tasarrufun iptali davası için borç ödemeden aciz vesikası almalıdır.

[1] Borçlu alacaklının ipotek (rehin) hakkına itiraz edemez. Zira ipotek hakkı resmi bir senetle (tapu senediyle) saptanmıştır. Borçlu zamanaşımı iddiasında da bulunamaz. Zira taşınmaz ile güvence altına alınan alacak hakkında zamanaşımı işlemez(TMK m.864).

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Muzaffer TAŞ