Organ veya Doku Ticareti Suçu (TCK m. 91)
Organ veya doku ticareti suçu Türk Ceza Kanunu m.91 uyarınca ilgilinin veya yakınlarının bilgisi ve rızası dışında yaşayan kişiden ya da ölüden organ veya doku alınması, saklanması, menfaat karşılığı ticaretinin yapılması suç sayılmıştır.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Konusu
Ölü bir insandan organ ve doku alınması suçunun hukuksal konusu, ölenin yakınlarının ölüye olan saygısı ve hatırasıdır. Diğer suçlar açısından, suçun hukuksal konusunu yaşam hakkı, vücut bütünlüğü, insan onuru ve irade özgürlüğü oluşturur.
Bu suçların maddi konusunu “organ” ve “doku” oluşturur.
Doku, çok hücreli canlılarda benzer yapı ve işlevlere sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşan yapıdır. Organ ise dokuların birleşerek anatomik ve işlevsel bir bütün oluşturduğu birimdir.
Organ ve doku naklinin konusu, insan vücuduna organik olarak bağlı olan doğal organlardır; bu nedenle yapay organlar organ ve doku nakli kapsamına girmemektedir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Fail
Bu suçların faili herkes olabilir. Öğretide suçun failinin yalnızca uzman hekimler olduğu yönünde bir görüş bulunsa da suçun faili kişinin kendisi de dahil olmak üzere herkes olabilir. Kişinin kendi organ ve dokuları açısından bu eylemleri işlemesi de suçu oluşturmaktadır.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Mağdur
Herkes bu suçların mağduru olabilir.
Sağ bir kişiden organ ve doku alınarak ticaret yapıldığında suçun mağduru, organ veya doku alınan kişi iken, ölüden organ ve doku alınarak ticaret yapıldığında suçun mağdurları, ölenin mirasçıları ve devlettir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Fiil
Türk Ceza Kanunu’nda organ ve doku ticaretine ilişkin beş ayrı suç düzenlenmiştir. Beş ayrı suç tipi de tehlike suçu niteliğinde olup bu suçların oluşması için bir sonucun doğması aranmamaktadır.
Yaşayan Bir Kişiden Organ ve Doku Almak
Hukuken geçerli rızaya dayanmayan şekilde, yaşayan bir kişiden organ veya doku almak suç teşkil eder. Bu suçu işleyenin cezai sorumluluğu, alınan rızanın hukuken geçerli olmasına bağlıdır. Rıza koşulları ilgili mevzuatta detaylı olarak düzenlenmiştir. Eğer suçun konusu doku ise, daha hafif bir ceza öngörülmüştür.
Ölüden Organ ve Doku Almak
Hukuka aykırı olarak ölüden organ veya doku almak bağımsız bir suçtur. Tıbbi ölümün gerçekleştiği durum, tıp kurallarına uygun bir şekilde ve oy birliği ile belirlenir.
Organ ve Doku Ticareti
Organ veya doku satın alan, satan veya satılmasına aracılık eden kişi cezalandırılır. Suçun oluşabilmesi için alınan organ veya doku hukuka uygun olup olmamasından bağımsızdır. Burada önemli olan, organ veya dokunun para veya başka bir maddi menfaat karşılığında ticarete konu edilmesidir.
Organ ve Doku Saklamak, Nakletmek veya Aşılamak
Hukuka aykırı yollarla elde edilen organ veya dokunun saklanması, nakledilmesi veya aşılanması suç kapsamındadır.
Organ ve Doku Teminine Yönelik İlan veya Reklam
Organ veya doku temini için çıkar karşılığında yapılan ilan veya reklam suç teşkil eder. Çıkarın para olması zorunlu değildir; manevi çıkar da bu suçun oluşmasına neden olabilir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Nitelikli Halleri
Organ ve doku alınması suçu ile organ ve doku ticareti suçunun bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi, cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli unsur olarak sayılmıştır.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Hukuka Aykırılık Sebepleri
Hukuka uygunluk nedenlerinden biri olarak mağdur rızası, bu suçta büyük öneme sahiptir. On sekiz yaşını doldurmamış ve ayırt etme gücüne sahip olmayan bireylerden organ ve doku alınması kesinlikle yasaktır.
On sekiz yaşını doldurmuş ve ayırt etme gücüne sahip olan bir bireyden organ ve doku alınabilmesi için vericinin, en az iki tanık huzurunda açık, bilinçli ve etkiden uzak bir şekilde önceden verilmiş yazılı ve imzalı veya en az iki tanık önünde sözlü olarak beyan etmesi ve imzalamış olduğu tutanağın bir hekim tarafından onaylanması zorunludur.
Ancak, vericinin yaşamını mutlak surette sona erdirebilecek veya tehlikeye sokabilecek organ ve dokuların alınması kesinlikle yasaktır. Organ ve doku alınması, aşılanması ve nakli öncesinde gerekli tıbbi inceleme ve tahlillerin yapılması, sonucunun bir “olurluk raporu” ile saptanması gerekmektedir.
Organ veya Doku Ticareti Suçunun Manevi Unsuru
Suçun manevi unsuru kasttır. Suçların oluşması için failin amacına veya saikine özel bir vurgu yapılmamıştır. Ancak, organ veya doku teminine yönelik ilan veya reklam verme veya yayınlama suçunun oluşması için failin çıkar sağlama amacı taşıması gerekmektedir. Bu suçlar taksirle işlenemez.
Muhakeme ve Yaptırım
Bu suçların soruşturma ve kovuşturması şikayete bağlı değildir.
Tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi durumunda, tüzel kişi hakkında ilgili güvenlik tedbirleri uygulanır.
Organ veya doku alınması suçunun işlenmesi sonucunda mağdurun ölmesi durumunda, kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Yasa koyucu, bu suç için bir zorunluluk durumu öngörmüştür. Buna göre, organ veya dokularını satan kişinin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullar göz önünde bulundurularak, hakkında verilecek cezada indirim yapılması veya ceza vermekten vazgeçilmesi mümkündür.
Organ veya Doku Ticareti Suçunda Etkin Pişmanlık
Organ veya dokularını satan kişi açısından etkin pişmanlık hükmüne yer verilmiştir. Buna göre, organ veya dokularını satan kişi, resmi makamlar tarafından haber alınmadan önce durumu ilgili merciye bildirerek suçluların yakalanmalarını kolaylaştırırsa, hakkında cezai yaptırım uygulanmaz.
Suç haber alındıktan sonra, organ veya dokularını satan kişi gönüllü olarak suçun ortaya çıkmasına ve diğer suçluların yakalanmasına hizmet ve yardım ederse, hakkında verilecek ceza, yardımın niteliğine göre dörtte bir ile yarı oranında indirilebilir.
Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.
Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN
