Mücbir Sebep Nedir?

Mücbir sebep, istem dışı gelişen olaylar sonucunda meydana gelen beklenmedik ani durumlar olarak tanımlanabilir.

Mücbir sebepler, taraflardan kaynaklanmayan, önceden tahmin edilmesi mümkün olmayan ve karşı konulamayan dış kaynaklı olaylardır.

Mücbir Sebep Ne Demektir?

Mücbir sebep, idare hukukunda zorlayıcı neden anlamında kullanılır.

Hukuki ilişkin tarafları arasında kanundan ya da sözleşmeden doğan karşılıklı her türlü görev, taahhüt ya da işletmelerinden kaynaklanmayan nedenlerle yerine getirilmesinin zorlaştığı durumlardır.

Mücbir Sebepler Nelerdir?

Mücbir sebepler çeşitli durumlardan kaynaklı olabilmekle beraber;

• Deprem ve sel gibi doğal afetler,
• Savaş ve seferberlik hali,
• Hastalık,
• Salgın,
• Ekonomik kriz,
• Mevzuat değişikliğidir.

Mücbir Sebepler Nasıl Belirlenir?

Mücbir sebepler çeşitli sebeplerden doğabilmektedir. Bu sebeplerin bazıları kanun hükümlerinin yorumlanıp somut olaya uyarlanması, uygulama kuralları ve emsal nitelikli mahkeme kararları ile sözleşmelerdir.

Tacirler bakımından basiretli tacir ilkesi esastır. Söz konusu bu ilkeye göre sözleşmede bulunan mücbir sebep hükümlerinin öngörülü bir şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.

1- Tam İfa İmkansızlığı

Tam ifa imkansızlığı, Türk Borçlar Kanunu’nun 136. maddesinde “Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsızlaşırsa, borç sona erer. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde imkânsızlık sebebiyle borçtan kurtulan borçlu, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlü olup, henüz kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Kanun veya sözleşmeyle borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar, bu hükmün dışındadır. Borçlu ifanın imkânsızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlüdür.” şeklinde düzenlenmiştir.

Söz konusu maddeye göre mücbir sebepten etkilenen borçlu birtakım şartları yerine getirmekle yükümlüdür. Bu şartlar ifanın imkansızlaştığını alacaklıya bildirme, bildirim gecikmeden gerçekleştirme ve zararın artmaması için gereken önlemleri almadır.

2- Kısmi İfa İmkansızlığı

Kısmi ifa imkansızlığı Türk Borçlar Kanununun 136. Maddesinde “Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle kısmen imkânsızlaşırsa borçlu, borcunun sadece imkânsızlaşan kısmından kurtulur. Ancak, bu kısmi ifa imkânsızlığı önceden öngörülseydi taraflarca böyle bir sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, borcun tamamı sona erer. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, bir tarafın borcu kısmen imkânsızlaşır ve alacaklı kısmi ifaya razı olursa, karşı edim de o oranda ifa edilir. Alacaklının böyle bir ifaya razı olmaması veya karşı edimin bölünemeyen nitelikte olması durumunda, tam imkânsızlık hükümleri uygulanır.” keklinde hükme bağlanmıştır.

Kısmi ifa imkansızlığı durumunda borçlu sadece borcun imkansızlaşan kısmını ifa etmez.

3- Aşırı İfa Güçlüğü

Aşırı ifa güçlüğü Türk Borçlar Kanununun 138. Maddesinde “Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa borçlu, hâkimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Sürekli edimli sözleşmelerde borçlu, kural olarak dönme hakkının yerine fesih hakkını kullanır. Bu madde hükmü yabancı para borçlarında da uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Böyle bir durumun varlığında taraflarca öngörülemeyen olağanüstü bir durum mevcuttur.

4- Sözleşmeden Kaynaklı Mücbir Sebepler

Tarafların sözleşme akdederken sözleşmenin içeriğine mücbir sebep eklemeleri durumunda daha sonra bu durumların mücbir sebep teşkil etmediğine dair itirazda bulunmaları dürüstlük kuralına aykırılık teşkil edecektir.

Mücbir Sebeplere İlişkin Yargıtay ve Danıştay Kararları

Hukukta Mücbir Sebep

Mücbir sebepler bir borcun ya da hukuki ilişkinin aksamasına sebep olur.

Hukukta mücbir sebebin üç unsuru vardır. Bu unsurlar harici olma, kaçınılmaz olma ve öngörülemez olmadır.

Mücbir Sebep Hallerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Mücbir sebep hallerinde dikkat edilmesi gereken başlıca huşular mevcuttur. Bu hususlar mücbir sebebin gerçekten ortaya çıktığını kanıtlamak, mücbir sebep kavramının ortaya çıkardığı etkileri azaltmak için çaba sarf etmek, zararı ödemek ve sözleşmede belirlenen hükümlere uymaktır.

İşçi – İşveren İçin Mücbir Sebep

İşçi işveren için mücbir sebebin varlığı gibi bir durumda işçi ya da işverenin iş sözleşmesini haklı sebeplerle feshetme hakkı vardır. Sel, salgın hastalık gibi durumlar işçi işveren için mücbir sebeptir.

İdarenin Mücbir Sebebi

İdarenin mücbir sebep hallerinde idarenin sorumluluğu ortadan kalkar ya da kişilerin sorumluluğu ortadan kalkabilir. İdarenin mücbir sebeplerinden bazıları nehir taşması, yağmur, samyeli, kasırga, toprak düşmesi, deprem ve salgın hastalıktır. Bu gibi durumların varlığından idare sorumlu tutulamaz.

Ticari İşlerde Mücbir Sebep

Ticari işlerde mücbir sebepler “Kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar.” şeklinde hükme bağlanmıştır.

Sonuç

Yukarıda da açıklandığı üzere mücbir sebep, istem dışı gelişen olaylar sonucunda meydana gelen beklenmedik ani durumlar olarak adlandırılır.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Sık Sorulan Sorular

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN