Memnu Hakların İadesi ve Adli Sicil Kaydının Silinmesi

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi ile adli sicil kaydı farklı hukuki kavramlar olup ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir.

Memnu hakların iadesi yani yasaklanmış hakların geri verilmesi, belirli bir suçtan dolayı hakkında mahkûmiyet kararına bağlı olarak Türk Ceza Kanunu’nda ya da diğer kanunlarda düzenlenmiş olan bazı hak yoksunluklarının ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır. Söz konusu husus 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A hükmünde düzenlenmiştir. Bazı hakların yasaklanmış olmasının sebebi, belirli suçlardan dolayı mahkûmiyet cezası alanların söz konusu cezanın infazının ardından topluma zarar verebileceği düşüncesinden hareketle ömür boyu bazı haklardan yoksun bırakılmasıdır.  Cezaların amacının “ıslah” olması ve hükümlü kişinin cezasının infazının ardından iyi halli olarak yaşamına devam etmesi sonucunda kişinin bazı haklardan yoksun bırakılması “topluma kazandırma” düşüncesine aykırılık teşkil edeceği için mahkûmiyet hükmü alan kişinin kanunda düzenlenmiş olan şartları haiz olması halinde “yasaklanmış hakların geri verilmesi/memnu hakların iadesi” imkan kazanacaktır.

Adli Sicil Kaydı yani diğer bir deyişle sabıka kaydı ise, mahkûmiyet cezalarının kaydedildiği bir kayıt sistemi olup yer alan mahkumiyet kararları kural olarak bazı durumlarda talep aranmaksızın arşiv kaydına alınmaktadır. Adli sicil kaydının veya adli sicil arşiv kaydının silinmesi ilgili Yasa’nın öngördüğü hallerde gerçekleştirilebilecektir.

Memnu Hakların İadesi/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi Nedir?

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi, belirli bir suçtan dolayı hakkında mahkûmiyet kararına bağlı olarak Türk Ceza Kanunu’nda ya da diğer kanunlarda düzenlenmiş olan bazı hak yoksunluklarının ortadan kaldırılmasını sağlayan bir hukuki çaredir.

Hak yoksunlukları, kişinin suç teşkil eden eylemi sonucunda hakkında mahkûmiyete hükmedilmesinin sonucu olarak ortaya çıkmış olan ek yaptırım olup kamu hizmetlerinden yasaklanma ve kişinin ehliyetlerini kısıtlayan müeyyidelerdir.

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A hükmünde düzenlenmiş olup şu şekildedir:

Memnu Hakların İadesine/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesine Konu Olacak Hak Yoksunlukları Nelerdir?

Gerek Türk Ceza Kanunu’nda gerekse de diğer kanunlarda kişi hakkında verilmiş olan mahkûmiyet kararı ile kişinin bazı haklardan yoksun bırakılacağı kabul edilmiştir.

Yargıtay tarafından verilmiş olan birçok karardan hareketle bu yasaklılık haklarına birkaç örnek vermek gerekirse:

• Amme hizmetlerinden yasaklanma,
• Memuriyetten mahrumiyet,
• Seçme veya seçilme hakkından yoksun bırakılma,
• İhalelere girmekten men edilme,
• Yasal kısıtlılık altında bulundurulma,
• Babalık veya kocalık haklarından mahrumiyet,
• Sürücü belgesinin geri alınması,
• Emekli maaşından yoksun kılınma,
• İşyerinin kapatılması,
• Meslek ve sanatın tatili.

Memnu Hakların İadesi/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi Şartları Nelerdir?

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi için kanunda bahsedilen üç şartın gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bu şartlar:

• Cezanın infaz edilmiş veya infaza hukuki bir nedenle son verilmiş olması gerekir.
• Cezanın infazının ardından 3 yıl geçmiş olması gerekir.
• Cezanın infazından başlamak üzere ve cezanın infazı ile kişinin bu süre zarfında yeni bir suç işlememiş olması ve hayatını iyi halli olarak sürdürmüş olması gerekmektedir.

Cezanın İnfaz Edilmiş veya İnfaza Hukuki Bir Nedenle Son Verilmiş Olması

Cezanın infaz edilmiş infaza hukuki bir nedenle son olması ile kastedilen; kişi hakkında yapılan yargılama sonucunda mahkûm olunan cezanın infaz edilmiş olmasıdır. Mahkûm olunan ceza kavramından anlaşılması gereken hapis veya adli para cezaları olup güvenlik tedbirleri bu kapsamın dışındadır. İnfazın tamamlanması, cezanın tamamının yerine getirilmiş olmasıdır.

Yani bu durumda “şartlı tahliye/koşullu salıverme”, para cezalarında bir kısım ödemenin gerçekleştirilmemiş olması ya da hem hapis hem de para cezasına hükmedilmesi halinde birinin tamamıyla veya kısmen yerine getirilmemiş olması durumunda infazın tamamlandığından söz edilemeyecektir.

Cezanın infazına hukuki bir nedenle son verilmesi ise cezanın infazına özel af veya ceza zamanaşımının gerçekleşmesi durumunda cezanın infazına son verilmesi anlamına gelmektedir.

Adli Sicil Kanunu’nun madde 9/1 hükmüne göre adli sicil kaydında yer alan bilgiler cezanın veyahut güvenlik tedbirinin şikayetten vazgeçme, etkin pişmanlık veya ceza zamanaşımının dolması ve genel af ile adli sicil arşiv kaydına alınır.

Cezanın İnfazının Ardından 3 Yıl Geçmiş Olması

Cezanın infazının ardından 3 yıl geçmiş olması; bir diğer şart olup cezanın tamamıyla yerine getirilmiş olmasının ardın 3 yıllık sürenin geçmemiş olması halinde memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi mümkün olmayacaktır.

Cezanın İnfazından Başlamak Üzere ve Cezanın İnfazı ile Kişinin Bu Süre Zarfında Yeni Bir Suç İşlememiş Olması ve Hayatını İyi Halli Olarak Sürdürmüş Olması

Cezanın infazından başlamak üzere ve cezanın infazı ile kişinin bu süre zarfında yeni bir suç işlememiş olması ve hayatını iyi halli olarak sürdürmüş olması ise; hakkında mahkumiyet hükmü kurulmuş olan kişinin cezanın infazından itibaren topluma saygılı, kanuna itibar eden bir şekilde yaşamına devam etmesidir.

Mahkum olunan ceza infaz edilerek tamamlanmış ise söz konusu 3 yıllık süre infazın sona erdiği tarihten itibaren başlayacaktır. Mahkum olunan cezanın infaz edilmemiş fakat cezanın infazı genel af, etkin pişmanlık dışında hukuki nedenlerle düşmüş olması halinde hükmün kesinleşmesi ile 5 yıllık süreden bahsedilecektir.

Bir diğer husus ise bahsedilen bu süreler içerisinde hakkında mahkûmiyet hükmü kurulmuş olan kişinin “iyi halli” olarak yaşamına devam etmesidir. Cezanın infazından başlamak üzere ve cezanın infazı ile kişinin bu süre zarfında yeni bir suç işlememiş olması ve mahkemece kişinin açıkça bilinen olumsuz bir durumunun olmaması kanaatiyle söz konusu şahıs “iyi halli” olarak kabul edilecektir.

Kasten veya taksir ile gerçekleştiren eylemler sebebiyle bir cezaya hükmedilmiş olması durumda iyi halli sayılabilmek için bir ayrım gözetilmemiş olup her iki suçta da iyi hal kabul edilmeyecektir.

Memnu Hakların İadesi/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi Nasıl Gerçekleştirilir?

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi, gereken şartların gerçekleşmesinin ardından talepte bulunan kişi tarafından hakkında mahkûmiyet kararı vermiş olan mahkemeye yapılacak başvuru ile gerçekleştirilebilir.

Cezayı veren mahkemeye başvurulmasının nedeni, mahkûmiyet hükmü kurulmuş olan dosya nezdinde yapılacak olan incelemenin çok daha kolay bir şekilde gerçekleştirilebilecek olmasıdır. Adli Sicil Kanunu madde 13/A f. 3 hükmüne göre talepte bulunacak kişinin ikametgâhı, hükmü veren mahkemenin bulunduğu şehirden farklı bir yerde bulunuyor ise, bu durumunda aynı dereceli bir mahkemeye başvuru yapılarak söz konusu işlem gerçekleştirilebilir.

Örneğin; Mersin 2. Asliye Ceza Mahkemesinde kurulmuş olan bir hüküm için, ikametgâhın Antalya’da bulunulması halinde Antalya Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesine başvurulabilecektir.

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi talebinde bulunabilecek kişiler kanunun açıkça belirttiği üzere yalnızca hakkında mahkûmiyet hükmü kurulmuş olan şahıs veya vekilidir. Mirasçıların, böyle bir talepte bulunma hakkı bulunmamaktadır. Yine belirtmek gerekir ki, muhakeme sonucunda bu yola başvurulması halinde oluşacak olan bütün masraflardan talepte bulunan kişi sorumlu olacaktır.

Memnu Hakların İadesinin/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesinin Sonuçları Nelerdir?

Memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi ile hakkında mahkûmiyet hükmü kurulmuş olan kişi, söz konusu hüküm sebebiyle yoksun bırakıldığı haklarını geri elde edecektir. Bu hakların geri kazanılması geçmişe etkili olmayacak, yalnızca geleceğe etkili olacaktır.

Örneğin memurluk görevi alınmış olan mahkûmiyet hükmü ile sonlanan şahıs, memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi ile bazı durumlar saklı kalmak kaydı ile memurluğuna geri iade edilmeyecek olup yalnızca memurluk görevine tekrar atanabilme hakkına sahip olacaktır.

Başka bir örnek daha verecek olursak 1632 sayılı Askeri Ceza Kanunu, yasaklanmış hakların geri verilmesi halinde askeri rütbe, unvan, memuriyet, nişan ve askeri hizmet esnasında kazanılan ayrıcalıkların geri gelmeyeceği, söz konusu kişinin tekrar orduya dahil olması halinde en baştan rütbe, nişan, madalya ve emeklilik hakkına sahip olacağını belirtmiştir.

Bir diğer sonucu olarak mahkûmiyet cezasının ortadan kalkmayacağını belirtmek gerekir. Mahkûmiyet cezası ortadan kalkmayacak yalnızca mahkûmiyetin sonucu olarak yoksun bırakılan bazı hakların geri kazanılması söz konusu olacaktır.

Memnu Hakların İadesi/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi ile Devlet Memurluğu

657 sayılı Devlet Memurluğu Kanunu’nun 48. maddesinde devlet memurluğuna alınacaklarda genel ve özel şartlardan bahsedilmiş olup bu şartlar arasında “kamu haklarından mahrum bulunmamak” ibaresine yer verilmiştir. İlgili maddenin 5. fıkrasında Türk Ceza Kanununun 53’ üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile bazı suçlar sayılarak memuriyetin mümkün olmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Bu suçlar:

• Devletin güvenliğine karşı suçlar,
• Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar,
• Zimmet,
• İrtikâp,
• Rüşvet,
• Hırsızlık,
• Dolandırıcılık,
• Sahtecilik,
• Güveni kötüye kullanma,
• Hileli iflas,
• İhaleye fesat karıştırma,
• Edimin ifasına fesat karıştırma,
• Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama,
• Kaçakçılık suçlarıdır.

Belirtmek gerekir ki, Kanun’da bahsedilen bu suçlar dışında kurulmuş olan bir mahkûmiyet hükmü sebebiyle memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulması halinde memuriyet önündeki bir engel bulunmayacaktır.

Devlet Memurluğu Kanunu’nun 92. maddesinde idarenin bu konuda bir takdir hakkının bulunduğu düzenlenmiştir.

Memnu Hakların İadesi/Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi ile Milletvekilliği

2839 sayıl Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 11. maddesinde milletvekili seçilemeyecek kişilerden bahsedilmiş olup söz konusu kişiler arasında “kamu hizmetlerinden yasaklılar” ibaresine yer verilmiştir. İlgili maddenin f bendinde Türk Ceza Kanununun 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile bazı suçlar sayılarak memuriyetin mümkün olmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Bu suçlar:

• Basit ve nitelikli zimmet,
• İrtikâp,
• Rüşvet,
• Hırsızlık,
• Dolandırıcılık,
• Sahtecilik,
• İnancı kötüye kullanma,
• Dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar
• İstimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları,
• Resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma,
• Devlet sırlarını açığa vurma

Kanun’da bahsedilen bu suçlar dışında kurulmuş olan bir mahkûmiyet hükmü sebebiyle memnu hakların iadesi/yasaklanmış hakların geri verilmesi yoluna başvurulması halinde milletvekili seçiminde seçilme hakkı kullanılabilecektir.

Adli Sicil Kaydı

5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 9. maddesinde adli sicil bilgilerinin adli sicil arşivine alınması düzenlenmiştir.

Memnu hakların iadesi diğer bir deyişle yasaklanmış hakların geri verilmesi halinde, adli sicil bilgileri silinmeyecek olup söz konusu hakların geri verildiğine ilişkin kayıt adli sicil kaydına yani sabıka kaydına kaydedilecektir.

Adli Sicil Kaydı Silinir Mi? Adli Sicil Arşiv Kaydı Silinir Mi?

Adli sicil kaydının yani sabıka kaydının silinmesi mümkündür. Kural olarak adli sicil kaydında yer alan kayıtlar, cezanın infazının ardından adli sicil arşiv kaydına alınmaktadır.

Adli sicil arşiv kaydının silinmesi ise Adli Sicil Kanunu’nun 12. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre adli sicil arşiv bilgileri:

• İlgilinin ölümü halinde,
• Anayasanın 76. maddesi ile Türk Ceza Kanunu dışındaki kanunlarda bir hak yoksunluğuna neden olan mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren;
  • Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması koşuluyla onbeş yıl geçmesiyle,
  • Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı alınması koşulu aranmaksızın otuz yıl geçmesiyle,
• Diğer mahkûmiyetler bakımından kaydın arşive alınma koşullarının oluştuğu tarihten itibaren beş yıl geçmesiyle tamamen silinebilmektedir.

Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne yapılacak başvuru ile adli sicil arşiv kaydının silinmesi talebinde bulunulabilecektir. Belirtmek gerekir ki, mahkûmiyete neden olan eylemin suç olmaktan çıkarılması halinde ise bu suça ilişkin adli sicil kaydı ve arşiv kaydı talep aranmaksızın silinecektir.

Adli Sicil Kaydı ve Ehliyet

Karayolları Trafik Yönetmeliği’nin 76. maddesinde ehliyet alabilmek için aranan şartlara yer verilmiş olup ilgili maddenin e bendinde “Adli sicillerinde, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 188, 190 ve 191 inci maddeleri, 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 4 üncü maddesinin yedinci fıkrası, 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 12 nci maddesinin ikinci ve takip eden fıkralarında belirtilen suçlardan hüküm giydiğine dair kayıt bulunmaması” şartına yer verilmiştir. Bu durumlar:

• Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti,
• Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma,
• Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın almak, kabul etmek veya bulundurmak ya da uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanmak,
• Kaçakçılık suçunun konusunu oluşturan eşyanın, Devletin siyasî, iktisadî veya askerî güvenliğini bozacak ya da çevre veya toplum sağlığını tehdit edecek nitelikte olması,
• Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun kapsamına giren ateşli silahlarla bunlara ait mermileri ülkeye sokma, sokmaya kalkışma, bunların ülkeye sokulmasına aracılık etme, bunları 29/6/2004 tarihli ve 5201 sayılı Harp Araç ve Gereçleri ile Silâh, Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında Kanun hükümleri dışında ülkede yapma, bu suretle ülkeye sokulmuş ve ülkede yapılmış olan ateşli silahları veya mermileri bir yerden diğer bir yere taşıma veya yollar veya taşımaya bilerek aracılık etme, satma veya satmaya aracılık etme, bu amaçla bulundurma halleridir.

Bahsedilen suçların adli sicil kaydında yer alması halinde kişinin ehliyet almak için başvurması mümkün olmayacaktır. Yukarıda bahsedilen şartların gerçekleşmiş olması ve verilmiş olan mahkûmiyet kararlarının adli sicil kaydından silinmesi halinde ancak ehliyet almak için başvuruda bulunulabilecektir.

Sonuç

Memnu hakların iadesi diğer bir deyişle yasaklanmış hakların geri verilmesi ceza mahkûmiyetinden kaynaklanan ve ömür boyu sürecek olan hak yoksunluklarının giderilmesini sağlar ve söz konusu işlem geleceğe yönelik olarak sonuç doğurur.

Adli sicil kaydında yer alan kayıtlar ise cezanın infazının tamamlanmasının ardından adli sicil arşiv kaydına alınacak olup adli sicil arşiv kaydı ise en erken 5 yıl içerisinde silinebilecektir. Konuyla ilgili olarak mevcut durumunuz ve gerçekleştirilebilecek hukuki işlemler için tarafımızla iletişime geçerek danışma hizmetimizden faydalanabilirsiniz.

Av. Ennur GÜVEN & Av. Ahmet EKİN