Medeni Usul Hukukunda Yetki Kuralları

Medeni Usul Hukukunda yetki kuralları, bir davaya yer bakımından hangi mahkemenin bakabileceğini gösteren kurallardır. Bir mahkemenin yargılama yetkisine sahip olduğu coğrafi alana “yargı çevresi” denir. Örneğin Erdemli Asliye Hukuk Mahkemesinin yargı çevresi, Erdemli ilçesidir. 

Genel Yetki Nedir?

Genel yetki, özel bir düzenleme olmadığı sürece açılan bütün hukuk davaları için yetkili olan mahkemeyi gösteren kuraldır. Kesin yetki olmadığı durumlarda bütün özel hukuk davalarına genel yetkili mahkemede bakılabilir.

Çekişmeli Yargıda Genel Yetkili Mahkeme Neresidir?

• Gerçek Kişiler Bakımından:

Türkiye de yerleşim yeri olanlara karşı açılacak davalar davalının yerleşim yerinde açılır. Dava açıldıktan sonra davalının yerleşim yerini değiştirmesi mahkemenin yetkisini etkilemez.

Türkiye de yerleşim yeri olmayanlara karşı açılacak davalarda, uyuşmazlık konusu mal varlığına ilişkin ise mal varlığının bulunduğu yerde de açılabilir. Kişi varlığına erişkin davalarda ise MÖHUK hükümleri uygulanır.

• Tüzel Kişiler Bakımından:

Tüzel kişiler bakımından genel yetkili mahkeme, davalı tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. Tüzel kişilerde yerleşim yeri, işlerinin yönetildiği yerdir.

• Davalıların Birden Fazla Olması Durumunda:

Davalı birden fazla ise dava, bunlardan birinin yerleşim yerinin mahkemesinde açılabilir.

Çekişmesiz Yargıda Genel Yetkili Mahkeme Neresidir?

Çekişmesiz yargıda genel yetkili mahkeme, istemde bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesidir.

Özel Yetki Nedir?

Özel yetki, yalnızca belli dava ve işler için öngörülen yetki kurallarıdır.

Özel yetki, genel yetkiyi ortadan kaldırmaz. Kişi isterse genel isterse özel yetkili mahkemede dava açabilir. Ancak kesin yetki söz konusu ise genel yetkili mahkemede dava açılamaz.

Özel Yetki Kuralları:

• Sözleşmeden doğan davalar:

Sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir. Bu mahkemede açılabilmesi için taraflar arasındaki hukuksal ilişkinin sözleşme ilişkisi olması ve davanın açıldığı sırada mevcut ve geçerli bir sözleşmenin olması gerekir.

• Miras Davaları:

Miras bırakanın son yerleşim yerinde görülecek davalar;

• Terekenin paylaşılmasına ilişkin davalar
• Yapılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine ilişkin davalar
• Ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisine ilişkin davalar
• Miras nedeni ile istihkaka ilişkin davalar
• Mirasçılar arasında terekenin yönetiminden kaynaklanan davalar
• Terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar.

Malın bulunduğu yerde de görülebilecek davalar;

• Terekede bulunan bir mal hakkında açılmak istenen istihkak davası,

Mirasçıların oturduğu yerde görülecek işler

• Mirasçılık belgesi alınması,
• Mirasçılık belgesinin iptali, 
• Taşınmaza İlişkin Davalar:

Taşınmaza ilişkin davalar, kural olarak taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde görülür.

Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin kesin yetkili olduğu davalar;

• Taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin davalar
• Taşınmaz üzerindeki ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalar
• Taşınmazın zilyetliğine ilişkin davalar
• Alıkoyma hakkına ilişkin davalar
• İrtifak haklarına ilişkin davalar 
• Karşı Davalar:

Kural olarak asıl davaya bakan mahkeme karşı davaya bakmaya da yetkilidir.

• Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalar:

Bir şubenin işlemlerinden doğan davalarda o şubenin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

• Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Kendilerine İlişkin Davalar:

Özel hukuk tüzel kişilerinin, ortaklık veya üyelik ilişkileriyle sınırlı olmak kaydıyla, bir ortağına veya üyesine karşı veya bir ortağın yada üyenin bu sıfatla diğerlerine karşı açacakları davalar için ilgili tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.

• İflas Davaları:

İflas davaları, borçlunun işlem merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde açılır.

• Sigorta Sözleşmesinden Kaynaklanan Tazminat Davaları:
• Zarar (Mal) sigortalarında; sigorta, bir taşınmaza veya niteliği gereği sabit bulunması gereken taşınıra ilişkin ise malın bulunduğu yerde de açılabilir.
• Can (Yaşam) sigortalarında; sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir. 
• Alacak ve Taşınır Mal Davaları:

Alacak ve taşınır mal davaları, memur, işçi, öğrenci, asker gibi bir yerde geçici olarak oturanlara karşı açılacaksa orada bulunmaları uzunca bir süre devam edecekse bulundukları yer mahkemesi de yetkilidir.

• Haksız Eylemden Doğan Davalar:

Haksız eylemden doğan davalarda yetki kuralı seçimliktir. Bunlar;

• Haksız eylemin işlendiği yer mahkemesi,
• Zararın oluştuğu yer mahkemesi,
• Zarar doğma olasılığının bulunduğu yer mahkemesi,
• Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi. 
• Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Davalar:

Sebepsiz zenginleşmeden doğan davalar için özel yetki kuralı öngörülmemiştir.

• Boşanma, Ayrılık ve Mal Rejimi Davaları:

Yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.

• Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalar:

Kişilik haklarının korunmasına ilişkin davalar davacının kendi yerleşim yeri mahkemesinde açılabileceği gibi davalının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir.

• Soybağına İlişkin Davalar:

Soybağına ilişkin davalar, taraflardan birinin dava sırasındaki yerleşim yeri veya doğum sırasındaki yerleşim yeri mahkemesinde açılır.

Kesin Yetki Kuralları Nedir?

Kesin yetki kuralları, davaya yer bakımından bakabilecek mahkemelerin yasada sınırlı sayıda olduğu kurallardır. Bu kurallar kamu düzenine ilişkin olması sebebiyle yetkisizlik yargılamanın her aşamasında ileri sürülebilir.

Kesin yetkinin söz konusu olduğu durumlarda yetki sözleşmesi yapılamaz. Kesin yetki mahkemeye ilişkin dava koşulları arasında yer alır.

Kesin Olmayan Yetki Kuralları Nedir?

Kesin olmayan yetki kuralları, genel yetkili mahkemenin yetkisinin korunduğu yetkili mahkemelerin yasada sınırlı sayıda olmadığı yetki kurallarıdır. Bu sebeple kesin yetki olmayan durumlarda yetki itirazı bir ilk itirazdır.

Av. Nisanur KARABACAK