Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu ve Cezası Nedir?

Ödeme aracı olarak nitelendirilen çek, hukuki niteliği itibariyle poliçe gibi bir havaledir ve aynı zamanda da kanunen emre yazılı bir senettir.

Çek düzenleyebilmek için, düzenleyenin muhatap banka ile bir çek anlaşması yapmış ve çek hesabında bir karşılığın olması gerekmektedir.

Çeklerin ödenebilmesi için muhatap bankaya ibraz edilmesi gereklidir. İbraz edildiğinde bankada nakit karşılığı bulunmayan ve karşılıksızdır işlemi yapılan çekler yaptırıma tabidir.

Karşılıksız çek sorunu özellikle ödeme güçlüğü yaşayan işletmelerin karşılaştığı en önemli problemlerden biri tanesidir.

İbraz edildiğinde bankada nakit karşılığı bulunmayan ve karşılıksızdır işlemi yapılan çekler yaptırıma tabidir. Karşılıksız çek düzenleme suçu 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir.

Çek Kanunu’nun 5. maddesine göre,

“Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder. Yargılama sırasında da resen mahkeme tarafından koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.”

Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, çeki düzenleyen kişinin hesabına çek üzerinde belirttiği tutar kadar paranın bulunmadığı anlamına gelmektedir.

Çeki düzenleyen kişinin hesabına çek tutarı kadar paranın olmaması durumunda çeki ibraz eden kişiye banka tarafından ödeme yapılamaz. Ödemede bulunmayan banka çekin üzerine karşılıksızdır ibaresini basar.

Karşılıksız Çekin Şartları Nelerdir?

Karşılıksız çekin şartları aşağıda sayılmıştır:

• Çek hükmünde olması.
• Süresi içinde ibraz edilmiş olması.
• İbrazın yetkili hamil tarafından yapılması.
• Karşılığının tamamen veya kısmen mevcut olmaması; hesaptaki para üzerinde üçüncü kişi lehine ihtiyati haciz ya da rehin bulunması.
• Çek anlaşmasının mevcut olmaması.
• Karşılığının mevcut olmadığının tespit ettirilmesi.

Karşılıksız Çek Düzeneme Suçunda Kimler Fail Olabilir?

Karşılıksız çek düzeleme suçunun konusu çek karşılığını muhatap bankada bulundurma yükümlülüğüne aykırı davranmaktadır.

Karşılıksız çek düzenleme suçunun faili, çek hesabı sahibi olarak çeki keşide eden gerçek veya tüzel kişidir.

Çek Kanunu m. 5/2 uyarınca suçun faili aşağıda belirtilen kişiler olabilmektedir:

• Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi ise bizzat kendisi.
• Çek sahibi tüzel kişi ise tüzel kişi adına çek keşide edenler.
• Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda yönetim organıdır.
• Ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileridir.

Karşılıksız çek düzenleme suçunda mağdur, çekin ibraz tarihinde çek bankaya ibraz edip karşılıksız çıkması sebebiyle zarara uğrayan gerçek veya tüzel kişidir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Unsurları

Karşılıksız çek düzenleme suçundan dolayı failin cezalandırılabilmesi için aşağıda sayılan şartlar bir arada bulunmak zorundadır.

Çek Kanunda Belirtilen Zorunlu Unsurları Taşıması Gerekir

Çek düzenlenmesine ilişkin hükümler Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır.

Çekin zorunlu unsurları ise Türk Ticaret Kanunu’nun 780. maddesinde düzenlenmiştir. Çekin zorunlu unsurları aşağıda sayılmıştır:

• Çek kelimesinin bulunması,
• Belirli bir bedelin ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale,
• Muhatap,
• Düzenleme yeri ve tarihi,
• Ödeme yeri,
• Çeki düzenleyenin imzası.

Çek Süresinde İbraz Edilmiş Olmalıdır

Karşılıksız çek suçudan söz edebilmek için çekin düzenleme tarihine göre belirlenecek ibraz süresi içerisinde bankaya ibraz edilmesi gerekir.

Çek Üzerinde Karşılıksız İbaresinin Bulunması

Düzenleme tarihinde çek sahibi çek bedelini kısmen veya tamamen bankada bulundurmamışsa bankanın çekin arka yüzünde karşılıksızdır işlemi yapması gerekmektedir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikayet Süresi

Karşılıksız çek düzenleme suçu şikayete tabi bir suç olup şikayet hakkı çekin yetkili hamiline aittir.

Hamilin karşılıksız çek suçu nedeniyle icra ceza mahkemesine şikayet hakkını, İcra ve İflas Kanunu m. 347 hükmünde öngörülen süreler içerisinde kullanması gerekir.

İcra ve İflas Kanunu’nun 347. maddesine göre, “Bu Bapta yer alan fiillerden dolayı şikâyet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer.” Söz konusu maddeden de anlaşılacağı üzere, bu süreler hak düşürücü niteliktedir ve kanunda öngörülen süreler içinde kulanılmadığı takdirde hak ortadan kalkar.

Çekle ilgili karşılıksız işlemi, hamilin talebi üzerine muhatap bankanın yapacağı bir işlemle tespit edilmekle ve bu vesileyle karşılıksız fiilini öğrenmiş olan hamil için üç aylık süre başlamış sayılacaktır.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Cezası

Karşılıksız çek düzenleme suçunun cezası Çek Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir.

Çek Kanunu’nun 5. maddesine göre, “hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı, (…) az olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder.”

Çekin karşılıksız bırakılması halinde fail aleyhinde binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmedilecektir. Söz konusu miktar çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamaz.

Çekin karşılıksız çıkması halinde mahkeme ayrıyeten bazı kişiler hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı da verebilmektedir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Etkin Pişmanlık

Karşılıksız çek suçu davası devam ederken kişi çek bedelini alacaklıya öderse mahkeme davanın düşmesine karar verir.

Eğer ceza verildikten sonra çek bedeli alacaklıya ödenirse bu durumda hükmün tüm sonuçlarıyla birlikte kaldırılmasına karar verilir.

Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme

İcra ve İflas Kanunu’nun 346. maddesi uyarınca, karşılıksız çek düzenleme suçuna bakmakla görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemesidir.

Yetkili mahkeme ise çekin tahsili için bankaya ibraz edildiği yer, çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer, hesap sahibinin yerleşim yeri ve şikayetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN