İş Sözleşmesinin Kurulması
İş sözleşmesi, diğer tüm sözleşmelerde olduğu gibi, işçi ve işverenin karşılıklı ve uygun irade beyanları ile oluşur. İşçi her zaman gerçek bir kişi iken, işveren ise gerçek kişi, tüzel kişi veya tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar olabilir.
Bir iş sözleşmesinin geçerli olarak kurulabilmesi için, tarafların hukuki ehliyete sahip olması gerekmektedir. Bu konuda Medeni Kanun’un ehliyete ilişkin hükümleri uygulanır (MK m.9 vd.). Ayırt etme gücüne sahip, reşit ve kısıtlı olmayan kişiler iş sözleşmesi yapabilirler. Ancak, ayırt etme gücüne sahip olup da reşit olmayan veya kısıtlı olan kişilerin yapacağı iş sözleşmesinin geçerli olabilmesi için veli veya vasisinin izni ya da onayı gerekmektedir.
İş Sözleşmesi Yapma Ehliyeti
Geçerli bir iş sözleşmesi yapabilmek için tarafların belirli yasal ehliyetlere sahip olması gerekir. Yani, iş sözleşmesi yapacak kişilerin ayırt etme gücüne (temyiz kudreti) sahip, 18 yaşını doldurmuş ve kısıtlı olmamaları gereklidir (TMK 10, 11).
Küçükler ve Sınırlı Ehliyetsizler
Ayırt etme gücüne sahip ancak 18 yaşını doldurmamış kişiler, yani sınırlı ehliyetsiz küçükler, sadece veli veya vasilerinin izni ile iş sözleşmesi yapabilirler (TMK 16). Eğer ana, baba veya vasi, küçüğün bir meslek veya sanatla uğraşmasına veya aile dışında yaşamasına izin vermişse, bu durumda küçüğün iş sözleşmesi yapabilmesi için ek bir rıza gerekmemektedir (TMK 359, 453). Ancak, küçüğün ana veya babası ile yapacağı iş sözleşmesi için kayyımın katılımı veya hâkimin onayı gereklidir (TMK 345).
Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmayanlar:
Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişiler, kanuni temsilcilerinin onayı ile dahi geçerli bir iş sözleşmesi yapamazlar.
Bu kişilerin adına yapılan iş sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için, onların işveren olması gerekir. Bu sebeple, ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerin işçi olarak çalışmasına dair bir iş sözleşmesi kanuni temsilcileri tarafından yapılamaz.
Kısıtlılar
Ayırt etme gücüne sahip ve reşit olmalarına rağmen bazı sebeplerle kısıtlanmış ve kendilerine vasi tayin edilmiş kişilerin iş sözleşmesi yapabilmeleri için vasilerinin izni gereklidir (TMK 451). Vesayet altındaki kişiye vesayet makamı tarafından bir meslek veya sanat icrası için izin verilmişse, bu kişi ilgili iş sözleşmesini yapma yetkisine sahiptir (TMK 453).
Evli Kadınlar:
Evli bir kadının meslek veya sanatla uğraşması kocasının açık veya örtülü iznine bağlı değildir. Türk Medeni Kanununa göre, eşlerden her biri, meslek veya iş seçiminde diğerinin iznini almak zorunda değildir. Ancak, bu seçimlerde evlilik birliğinin huzur ve yararını göz önünde bulundurmalıdır (TMK 192). Ayrıca, eşlerden biri diğer ve üçüncü kişilerle her türlü hukuki işlemi yapabilir (TMK 193).
Tüzel Kişiler
İşverenin tüzel kişi olması durumunda, iş sözleşmesi tüzel kişinin yetkili organı tarafından yapılır (TMK 50). Tüzel kişilerin yapacağı iş sözleşmesini organ adına hareket eden kişi yapar ve bu sözleşme ile tüzel kişi bağlı hale gelir.
Yetkili olmak kaydıyla, işveren vekilleri de işveren adına iş sözleşmesi yapabilirler. Bu düzenlemeler, Türk Medeni Kanunu’na göre iş sözleşmesi yapma ehliyetine ilişkin temel şartları ve kuralları kapsamaktadır.
İş Sözleşmesinin Şekli
İş Kanunu’na göre, iş sözleşmesinin özel bir şekle tabi olması gerekmez. Ancak bazı durumlarda yazılı şekilde yapılması zorunludur (İşK m. 8/1).
Yazılı Yapılması Zorunlu Olan İş Sözleşmeleri
Yazılı yapılması zorunlu olan iş sözleşmeleri aşağıda sayılmıştır:
- Süresi 1 yıl veya daha uzun olan iş sözleşmeleri: Bu tür sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gereklidir (İK m.8/2).
- Çağrı üzerine çalışma sözleşmeleri: Bu tür sözleşmelerin yazılı olması zorunludur (İK m.14/1).
- Uzaktan çalışma sözleşmeleri: Bu tür sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gereklidir (İK m.14/4).
- Takım sözleşmesi: Birden fazla işçi ile yapılan takım sözleşmeleri yazılı olmalıdır (İK m.16/2).
- Geçici iş ilişkisi: Bu tür iş ilişkilerinde yazılı sözleşme zorunludur (İK m.7/2).
- 14 yaşını doldurmamış işçilerle yapılacak sözleşmeler: Bu tür sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gerekmektedir (İşK m.71/1).
Yargıtay kararlarına göre, kanunen yazılı yapılması gereken iş sözleşmelerinin yazılı yapılmaması, bu sözleşmelerin geçersiz olmasını gerektirmez. Yazılı şekil şartı geçerlilik şartı değil, ispat şartı olarak kabul edilmektedir.
Yazılı Yapılması Zorunlu Olmayan İş Sözleşmeleri
İş Kanunu, yazılı yapılması zorunlu olmayan iş sözleşmeleri için işverene bazı bilgileri yazılı olarak verme yükümlülüğü getirmiştir.
İşveren, işçiye en geç 2 ay içinde aşağıdaki bilgileri içeren yazılı bir belge vermelidir:
- Genel ve özel çalışma koşulları
- Günlük veya haftalık çalışma süresi
- Temel ücret ve varsa ücret ekleri
- Ücret ödeme dönemi
- Sözleşme süresi belirli ise bu sürenin belirtilmesi
- Fesih durumunda tarafların uymak zorunda oldukları hükümler
Eğer iş sözleşmesi 2 ay dolmadan sona ererse, bu bilgiler işçiye en geç sona erme tarihinde yazılı olarak verilmelidir. Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmeleri için bu belge verme yükümlülüğü yoktur (İK m.8/3).
Alt işveren ile asıl işveren arasında yapılan alt işverenlik sözleşmesinin yazılı olması gereklidir (AİY m.9/1).
Deneme süreli iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunlu değildir.
Sonuç
İş hukukuna ilişkin sorunların çözümü, işçi ve işveren haklarının korunması açısından büyük önem taşır. İş sözleşmelerinin doğru şekilde yorumlanması, işçi haklarının gözetilmesi ve işveren yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gibi konular, hukuki bilgi ve uzmanlık gerektirir. Bu nedenle, iş hukuku kapsamındaki herhangi bir sorunun ortaya çıkması durumunda, uzman bir avukata başvurulması en doğru yaklaşımdır.
Avukatlar, hukuki süreci doğru şekilde yöneterek tarafların haklarını savunur ve adil bir çözümün sağlanmasına katkıda bulunur. Bu sayede, iş ilişkilerinde yaşanan anlaşmazlıkların hukuki çerçevede ve etkin bir şekilde çözülmesi mümkün olur.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Evrim ÜSTÜNDAĞ
