Hısımlık Nedir? Kan Hısımlığı Nedir?

Hısımlık, belirli kişiler arasındaki yakınlık bağına hukuki sonuçlar bağlar.

Hısımlık bağları; kan hısımlığı, kayın hısımlığı ve evlat edinmeden doğan hısımlık olmak üzere 3 grupta incelenir. Kan kısımlığı Türk Medeni Kanununun 17. maddesinde, kayın hısımlığı ise Türk Medeni Kanununun 18. Maddesinde düzenlenmiştir.

Kan hısımlığının derecesi, hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur. Biri diğerinden gelen kişiler arasında üstsoy-altsoy hısımlığı; biri diğerinden gelmeyip de, ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığı vardır.Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları, aynı tür ve dereceden kayın hısımları olur. Kayın hısımlığı, kendisini meydana getiren evliliğin sona ermesiyle ortadan kalkmaz.

Hısımlık bağları, Türk Medeni Kanunun Aile Hukuku kitabının ikinci bölümünde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Hısımlık ilişkileri hem kamu hukuku hem de özel hukuk alanında önem arz eder.

Hısımlık ilişkileri doğum, evlenme, evlat edinme gibi işlemler sonucu doğar. Bütün kan bağı ilişkileri de hukuki işlem doğurmaktadır.

Hısımlık, sadece gerçek kişiler arasında kurulabilir. Tüzel kişiler arasında kurulması mümkün değildir.  Bunun sebebi hısımlığın sadece insana özgü olmasıdır. Tüzel kişilerin hısımlıktan doğan hak ve borç ilişkisi de olamaz. Ayrıca bu husus, Türk Medeni Kanununun 48. Maddesinde de düzenlenmiştir.

Tüzel kişiler, cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara ehildirler.

Kan Hısımlığı Nedir?

Ortak kan bağı olan kişiler arasında kurulur. Kan hısımlığı olan kişiler arasında alt soy – üst soy hısımlığı ve yan soy hısımlığı bulunur. Alt soy – üst soy hısımlığı biri diğerinin soyundan gelen kişiler arasında kurulan hısımlıkken, yan soy hısımlığı ise biri diğerinin soyundan gelmeyen ortak kökten gelen kişiler arasında kurulan hısımlıktır.

Anne ile çocuk arasındaki kan hısımlığında çocuğun evlilik içi veya evlilik dışı doğmasının bir önemi yoktur. Doğum anında anne ile çocuğun arasında kurulur. Baba ile çocuk arasındaki kan hısımlığında çocuğun evlilik içi veya evlilik dışı doğmasına göre farklı durumlar oluşur. Evlilik içi doğumda doğum anında kurulur. Evlilik dışı doğumda kurulan hısımlık ise çocuğun annesi ile evlenme, tanıma veya hakim kararı ile kurulabilir. Bu husus Türk Medeni Kanununun 282. maddesinde hükme bağlanmıştır.

Çocuk ile ana arasında soy bağı doğumla kurulur. Çocuk ile baba arasında soy bağı, ana ile evlilik, tanıma veya hâkim hükmüyle kurulur. Soy bağı ayrıca evlât edinme yoluyla da kurulur.

Kan Hısımlığının Türleri Nelerdir?

Kan hısımlığı altsoy – üstsoy hısımlığı ve yan soy hısımlığı olmak üzere 2 şekilde kurulabilir. Kan hısımlığı konusu Türk Medeni Kanununun 17. maddesinde hükme bağlanmıştır.

Kan hısımlığının derecesi, hısımları birbirine bağlayan doğum sayısıyla belli olur. Biri diğerinden gelen kişiler arasında üstsoy-altsoy hısımlığı; biri diğerinden gelmeyip de, ortak bir kökten gelen kişiler arasında yansoy hısımlığı vardır.

Altsoy – Üstsoy Hısımlığı Ne Demek?

Altsoy – üstsoy hısımlığı, birbirinin soyundan gelen kişiler arasında doğum yoluyla oluşur. Kişinin annesi, babası, dedesi, büyük annesi ve onların anne babaları üst soyu oluşturur. Kişinin altsoyunu ise kendisinden üreyen kişiler oluşturmaktadır.

Altsoy – üstsoy hısımlığı sınırsızdır. Bu tür hısımlıklar aşağı ve yukarı doğru sınırsız olarak devam eder.  Ayrıca bu tür hısımlıkların belirlenmesinde cinsiyetin de bir önemi bulunmamaktadır; hem anne hem baba tarafından ilerler.

Yan Soy Hısımlığı Ne Demek?

Yan soy hısımlığı Biri diğerinin soyundan gelmeyen fakat ortak soydan olan kişiler arasında kurulur. Kişinin kardeşi, halası, dayısı, kuzeni ve yeğenleri yan soyunu oluşturur.

Yan soy hısımlığı doktrinde tam kan yan soy hısımlığı ve yarım kan yan soy hısımlığı olarak 2 gruba ayrılır. Tam kan yan soy hımsında iki ortak kök aynıyken, yarım kan yan soy hısımlığındaki ortak köklerden bir tanesi farklıdır.

Kan Hısımlığının Derecesi

İki hısım arasındaki doğum sayısı arttıkça yakınlık derecesi azalır. Yani kan hısımlığı derecesi ile doğum sayısı ters orantılıdır. Örneğin çocuk ile annesi arasında 1 doğum olduğundan anneyle çocuk 1. dereceden kan hısımdır. Yan soylar ise 2. dereceden başlar.

Kan Hısımlığının Hüküm ve Sonuçları

Bazı kan hısımları arasında dernekte oy kullanma yasağı bulunur. Bu yasak, Türk Medeni Kanununun 82. maddesinde düzenlenmiştir.

Hiçbir dernek üyesi, dernek ile kendisi, eşi, üstsoyu ve altsoyu arasındaki bir hukukî işlem veya uyuşmazlık konusunda alınması gereken kararlarda oy kullanamaz. Tüzel kişi adına oy kullanacak kişi hakkında da yukarıdaki fıkra hükmü uygulanır.

Altsoy – üstsoy hısımları arasında derecesine bakılmaksızın evlenme yasağı vardır. Bu yasak Türk Medeni Kanun m. 129’da hükme bağlanmıştır. Eşler arasında evlenmeye engel olacak bir hısımlığın varlığı durumunda evlenmenin mutlak butlan olacağı ise Türk Medeni Kanunu m. 145/4’de düzenlenmiştir. 

Aşağıdaki kimseler arasında evlenme yasaktır:

• Üstsoy ile altsoy arasında; kardeşler arasında; amca, dayı, hala ve teyze ile yeğenleri arasında,
• Kayın hısımlığı meydana getirmiş olan evlilik sona ermiş olsa bile, eşlerden biri ile diğerinin üstsoyu veya altsoyu arasında,
• Evlât edinen ile evlâtlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında.

Aşağıdaki hâllerde evlenme mutlak butlanla batıldır:

• Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
• Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
• Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
• Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması.

Hısımlığın nafaka yükümlülüğü bakımından doğurduğu sonuçlar Türk Medeni Kanununun 364. Maddesinde hükme bağlanmıştır.

Herkes, yardım etmediği takdirde yoksulluğa düşecek olan üstsoyu ve altsoyu ile kardeşlerine nafaka vermekle yükümlüdür. Kardeşlerin nafaka yükümlülükleri, refah içinde bulunmalarına bağlıdır. Eş ile ana ve babanın bakım borçlarına ilişkin hükümler saklıdır.

Hısımlığın Miras Hukukundaki Hükümleri

Hısımlığın miras hukukundaki hükümleri Türk Medeni Kanununun 495, 496, 497, 505 ve 506. Maddelerinde düzenlenmiştir.

Miras bırakanın birinci derece mirasçıları, onun altsoyudur. Çocuklar eşit olarak mirasçıdırlar. Miras bırakandan önce ölmüş olan çocukların yerini, her derecede halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır.

Altsoyu bulunmayan miras bırakanın mirasçıları, ana ve babasıdır. Bunlar eşit olarak mirasçıdırlar. Miras bırakandan önce ölmüş olan ana ve babanın yerlerini, her derecede halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır. Bir tarafta hiç mirasçı bulunmadığı takdirde, bütün miras diğer taraftaki mirasçılara kalır.

Altsoyu, ana ve babası ve onların altsoyu bulunmayan miras bırakanın mirasçıları, büyük ana ve büyük babalarıdır. Bunlar, eşit olarak mirasçıdırlar. Miras bırakandan önce ölmüş olan büyük ana ve büyük babaların yerlerini, her derecede halefiyet yoluyla kendi altsoyları alır. Ana veya baba tarafından olan büyük ana ve büyük babalardan biri altsoyu bulunmaksızın miras bırakandan önce ölmüşse, ona düşen pay aynı taraftaki mirasçılara kalır. Ana veya baba tarafından olan büyük ana ve büyük babaların ikisi de altsoyları bulunmaksızın miras bırakandan önce ölmüşlerse, bütün miras diğer taraftaki mirasçılara kalır.

Sağ kalan eş varsa, büyük ana ve büyük babalardan birinin miras bırakandan önce ölmüş olması hâlinde, payı kendi çocuğuna; çocuğu yoksa o taraftaki büyük ana ve büyük babaya; bir taraftaki büyük ana ve büyük babanın her ikisinin de ölmüş olmaları hâlinde onların payları diğer tarafa geçer.

Mirasçı olarak altsoyu, ana ve babası veya eşi bulunan miras bırakan, mirasının saklı paylar dışında kalan kısmında ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir. Bu mirasçılardan hiç biri yoksa miras bırakan mirasının tamamında tasarruf edebilir.

Saklı pay aşağıdaki oranlardan ibarettir:

• Altsoy için yasal miras payının yarısı,
• Ana ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri,
• Sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçü.

Ayrıca kan hısımlığında çocuk ile ilişki kurma Türk Medeni Kanununun 325. Maddesinde, ev düzeni 367. Maddesinde, aile malları ortaklığı 373. Maddesinde, aile yurdu  392. Maddesinde, aile meclisi 399. Maddesinde, vasi atamada öncelik 414. Maddesinde, yasal mirasçılar resmi vasiyetname düzenlemeye katılma yasağı 536. Maddesinde mirasta denkleştirme ise 675. Maddesinde hükme bağlanmıştır.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN