Havale Nedir?

Havale Türk Borçlar Kanunu’nun 555. Maddesinde tanımlanmıştır.

Söz konusu maddeye göre, “Havale, havale edenin, kendi hesabına, para, kıymetli evrak ya da diğer bir misli eşyayı havale alıcısına vermek üzere havale ödeyicisini; bunları kendi adına kabul etmek üzere havale alıcısını yetkili kıldığı bir hukuki işlemdir.”

Havale, uygulamada daha çok banka havalesi şeklinde görülmektedir. Dolayısıyla, banka havalesi de hukuki niteliği itibariyle bir havaledir. Havale yoluyla ticari hayatta nakit para kullanılmaksızın ödeme yapma imkanı doğmaktadır.

Havalenin Hukuki Niteliği

Havale, vekalet veya temsil ilişkisi olmayıp üçlü ilişki içinde çift yetkilendirme içeren tek taraflı bir hukuki işlemdir.

Havale edenin hukuki işlemi oluşturan tek taraflı irade açıklaması, varması gerekli bir irade açıklaması olup, geçerliliği için ilgililerin (havale alıcısı ve havale ödeyicisinin) kabulünü gerektirmez. Dolayısıyla, havale hukuki niteliği itibariyle bir sözleşme değildir.

Havale ile havale eden bir yandan havale ödeyicisine ödeme yetkisi verirken, diğer yandan da havale alıcısına, ödemeyi kabul yetkisi vermektedir.

Havale, soyut bir işlemdir. Havale, geçerliliği bir sebep içermesine bağlı olmadığı için havale alıcısıyla havale ödeyicisinin, havale edenle aralarındaki temel ilişkinin geçerliliğine de bağlı değildir.

Havalenin Konusu Nedir?

Havalenin konusunun ne olduğu TBK m. 555’de belirtilmiştir. TBK. m. 555’e göre havale konusu şeyler, para, kıymetli evrak ve misli eşyadır.

Bunlardan başka belirli veya belirlenebilir bir malın, özellikle bir parça malın veya misli olmayan şeyin, hatta hizmet edimlerinin de havale konusu olması mümkündür. Bununla birlikte, havale konusu şeyin mutlaka belirli olması şart değil, bunun belirlenebilir olması da yeterlidir.

Havalenin Fonksiyonu Nedir?

Havale her şeyden önce bir ödeme aracıdır. Bu yolla havale eden, havale ödeyicisinin havale alıcısına yapacağı ödemeyle mevcut borcundan kurtulur.

Havale aynı zamanda bir kredi aracıdır. Havale edenin havale alıcısına havale ödeyicisinin yapacağı ödemeyle bir kredi vermesi halinde durum böyledir. Bu halde de, “kredi (ödünç) üzerine havale” veya “kredi havalesi”nden söz edilir.

Havale, diğer yandan herhangi bir alacağı tahsil için de verilmiş olabilir. Bu takdirde havale bir tahsil aracı rolünü oynamaktadır.

Havale, banka hukukunda çeşitli işlemlerin hukuki temelini oluşturur. Bunlar, nakit para kullanmaksızın ödeme işlemleri, özellikle çek, poliçe, banka kredi kartı ve milletlerarası satım sözleşmelerinde akreditif gibi işlemlerdir.

Havalenin Tabi Olduğu Şekil

Havale, geçerliliği için herhangi bir şekil şartına tabi değildir. Dolayısıyla, havale sözlü de yapılabilir.

Havale edenin irade beyanı açık olabileceği gibi, örtülü de olabilir. Ancak, ispat sorun ve zorluklarına karşı havalenin yazılı şekilde yapılması tavsiye edilebilir.

Havalenin Hükümleri

Havale, ilgililer arasında üçlü ilişki kuran bir hukuki işlemdir. Üçlü ilişki, havale eden, havale ödeyicisi ve havale alıcısı arasında kurulmaktadır.

Havale edenle havale alıcısı arasındaki ilişki, bedel ilişkisidir. Bedel ilişkisi, havale eden ile havale alıcısı arasındaki temel ilişkiyi ifade eder. Temel ilişki, satış veya eser ya da vekalet sözleşmesi gibi akdi bir ilişki olabilir. Bu ilişkiyle havale eden havale alıcısına havaleyi kabul yetkisi vermektedir.

Havale edenle havale ödeyicisi arasındaki ilişki, karşılık ilişkisidir. Bu ilişkiyle havale eden havale ödeyicisine, havale alıcısına ödemede bulunmak üzere yetki vermektedir.

İfa ilişkisi veya havale ilişkisi ise, havale ödeyicisi ile havale alıcısı arasındaki ilişki olup, bununla havale alıcısı, havale ödeyicisine karşı havaleyi kabul ettiği takdirde, bir alacak hakkı elde eder.

Havale Edenin Havale Alıcısıyla Havale Ödeyicisine Verdiği Yetkileri Geri Alması

TBK. m. 559/1’e göre havale eden, havale alıcısına verdiği yetkiyi her zaman geri alabilir. Ancak, havale eden bu yetkiyi havale alıcısının yararına, özellikle de onun alacağını elde etmesi amacıyla vermişse, bunu geri alamaz.

Havale eden havale ödeyicisine verdiği yetkiyi de her zaman geri alabilir. Ancak, havale ödeyicisi, havale alıcısına havaleyi kabul ettiğini açıkladığı takdirde, havale eden artık bu yetkiyi geri alamaz.

Geri alma, hukuki niteliği itibariyle bozucu yenilik doğuran bir hak olup, varması gerekli, tek taraflı bir irade beyanıyla kullanılır.

Havale Edenin İflası, Ölmesi ve Ehliyetini Kaybetmesi

TBK. m. 559/3’e göre havale edenin iflası, henüz kabul edilmemiş olan havaleyi kendiliğinden sona erdirir. Burada yasal bir sona erme söz konusudur. Havale, iflasın açıldığı tarihte sona erer.

İlgililerden herhangi birinin ölmesi veya ehliyetini kaybetmesi, havaleyi sona erdiren bir sebep değildir. Ölenin mirasçıları veya ehliyetini kaybedenin yasal temsilcisi, genel hükümlere göre geri alma hakkını kullanabilir. Aynı şekilde, havale edenin mallarının haczi de havaleyi sona erdirmez.

Kıymetli Evrak Konusunda Havale

TBK m. 560’a göre kıymetli evraka bağlanmış alacağın, hamile ödenmesi amacıyla yapılan yazılı havaleler hakkında, bu bölüm hükümleri uygulanır.

Bu durumda havale ödeyicisi karşısında her hamil, havale alıcısı sayılır. Buna karşılık, havale eden ile havale alıcısı arasındaki ilişkiye özgü haklar, sadece alacağı devreden ile devralan arasında doğmuş olur.

Çekler ve poliçe benzeri havaleler hakkındaki özel hükümler saklıdır.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN