Hukuk Muhakemelerinde Hakimin Reddi

Hakimin reddi ,Hakimin davada tarafsız olacağından kuşku duyulan hallerde söz konusudur. Hakimin davadan çekinilmesini istenilir. HMK 36 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.

 Hukuk Muhakemelerinde hakimin reddi ile hakimin davaya bakamayacağı halleri karıştırmamak gerekir.

 Hakimin Reddi

Genel Olarak

Hakimin, bakmakta olduğu davada tarafsız olacağının mutlak sayılmadığı durumlarda ret kurumu uygulama bulur.

Ret Nedenleri

• Hakimin davada iki taraftan birine yol göstermiş veya öğüt vermiş olması.
• Hakimin iki taraftan birine veya üçüncü kişiye gerekmediği halde görüşünü açıklamış olması.
• Yargıcın davada tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş  veya yargıç ya da hakem sıfatıyla hareket etmiş olması; uyuşmazlıkta arabuluculuk veya uzlaştırmacılık yapmış bulunması.
• Davanın dördüncü derece dahil yansoy hısımlarına ait olması.
• Hakimin iki taraftan biri ile davası veya aralarında bir düşmanlık bulunması.
• Hakimin tarafsızlığından kuşku duyulmasını gerektiren önemli nedenin bulunması.

Olarak düzenlenmiştir. Nitekim bu hükümler HMK 36. maddesinde düzenlenmiştir.

MADDE 36-” (1) Hâkimin tarafsızlığından şüpheyi gerektiren önemli bir sebebin
bulunması hâlinde, taraflardan biri hâkimi reddedebileceği gibi hâkim de bizzat çekilebilir.
Özellikle aşağıdaki hâllerde, hâkimin reddi sebebinin varlığı kabul edilir:
a) Davada, iki taraftan birine öğüt vermiş ya da yol göstermiş olması.
b) Davada, iki taraftan birine veya üçüncü kişiye kanunen gerekmediği hâlde görüşünü
açıklamış olması.
c) Davada, tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş veya hâkim ya da hakem sıfatıyla hareket
etmiş olması; uyuşmazlıkta arabuluculuk veya uzlaştırmacılık yapmış bulunması.(1)
ç) Davanın, dördüncü derece de dâhil yansoy hısımlarına ait olması.
d) Dava esnasında, iki taraftan birisi ile davası veya aralarında bir düşmanlık bulunması.”

Yargıcı Reddebilecek Kişiler 

Taraflar

Davanın taraflarından her biri yargıcı reddebilir. Zorunlu dava arkadaşları hep birlikte reddedebilir. İhtiyari dava arkadaşları ise tek başına hakimi reddedebilir.

Tarafların hakimi reddi süreye bağlanmıştır .Hakimin reddi nedenini bilen tarafın ,ret istemini en geç ilk duruşmada ileri sürmesi gerekir. Belirtilen sürede yapılmayan ret istemi dinlenmez. Bu husus HMK 38/1 maddesinde hükme bağlanmıştır.

MADDE 38-” (1) Hâkimin reddi sebebini bilen tarafın, ret talebini en geç ilk duruşmada
ileri sürmesi gerekir. Taraf, ret sebebini davaya bakıldığı sırada öğrenmiş ise en geç öğrenmeden
sonraki ilk duruşmada, yeni bir işlem yapılmadan önce bu talebini hemen bildirmek zorundadır.
Belirtilen sürede yapılmayan ret talebi dinlenmez.”

Ret istemi ne kadar geç öğrenilirse öğrenilsin, en geç hüküm verilinceye kadar yapılabilir.

Yargıcın Kendisi

Yargıcın kendini reddetmesi süreye tabi değildir.

Usul

Genel Olarak

Hakimin reddi dilekçe ile istenir. Bu bir geçerlilik koşuludur. Dilekçe ile yapılmayan ret işlemleri geçerli değildir. Ret istemi hakkında inceleme yapılmaz. HMK 38/2 de bu husus hükme bağlanmıştır.

HMK-”(2) Hâkimin reddi, dilekçeyle talep edilir. Bu dilekçede, ret talebinin dayandığı sebepler
ile delil veya emarelerin açıkça gösterilmesi ve varsa belgelerin eklenmesi gerekir.
(3) Hâkimin reddi dilekçesi, reddi istenen hâkimin mensup olduğu mahkemeye verilir.’‘

Ret İsteminin Geri Çevrilmesi

Hakimin reddi istemi aşağıdaki durumlarda kabul edilmeyerek geri çevrilir:

• Ret isteminin süresinde yapılmaması.
• Ret nedeninin ve bu nedene ilişkin inandırıcı kanıt ve emarenin gösterilmemesi.
• Ret isteminin davayı uzatmak amacıyla yapılması.
• Ret istemi, toplu mahkemelerde reddedilen hakimin müzakereye katılmasıyla ,tek hakimli mahkemelerde ise hakimin kendisi tarafından geri çevrilir.

Ret isteminin geri çevrilmesi hakkındaki karar ,ara karar niteliğindedir. Tüm bu hususlar HMK 41. maddesinde düzenlenmiştir.

MADDE 41-” (1) Hâkimin reddi talebi, aşağıdaki hâllerde kabul edilmeyerek geri çevrilir:
a) Ret talebi süresinde yapılmamışsa.
b) Ret sebebi ve bu sebebe ilişkin inandırıcı delil veya emare gösterilmemişse.
c) Ret talebinin davayı uzatmak amacıyla yapıldığı açıkça anlaşılıyorsa.
(2) Bu hâllerde ret talebi, toplu mahkemelerde reddedilen hâkimin müzakereye
katılmasıyla; tek hâkimli mahkemelerde ise reddedilen hâkimin kendisi tarafından geri çevrilir.
(3) İlk derece mahkemesinin bu kararlarına karşı istinaf yoluna, bölge adliye mahkemesi
hukuk dairelerinin başkan ve üyeleri hakkındaki kararlarına karşı da temyiz yoluna ancak
hükümle birlikte başvurulabilir.”

Merci Kararı

Ret

Hakimin reddinin sonucuna ilişkin merci kararları HMK 42. maddesinde hükme bağlanmıştır.

MADDE 42– ”(1) Hâkimin reddi talebine ilişkin karar, dosya üzerinden inceleme
yapılarak da verilebilir.
(2) (Ek:22/7/2020-7251/5 md.)(1) Ret sebebi sabit olmasa bile, merci bunu muhtemel
görürse, ret talebini kabul edebilir.
(3) (Ek:22/7/2020-7251/5 md.)(1) Ret sebepleri hakkında yemin teklif olunamaz.
(4) Reddi istenen hâkim, ret hakkında merci tarafından karar verilinceye kadar o davaya
bakamaz. Şu kadar ki, gecikmesinde sakınca bulunan iş ve davalar bunun dışındadır. Daha önce
hakkındaki ret talebi mercice reddolunan hâkimin, aynı durum ve olaylara dayanarak yeniden
reddedilmesi hâli, hâkimin davaya bakmasına engel oluşturmaz.
(5) Ret talebinin merci tarafından kabul edilmemesi hâlinde, reddi istenen hâkim davaya
bakmaya devam eder.
(6) Ret talebinin, kötüniyetle yapıldığının anlaşılması ve esas yönünden kabul edilmemesi
hâlinde, talepte bulunanların her biri hakkında beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar
disiplin para cezasına hükmolunur.
(7) Hâkim hakkında aynı davada aynı tarafça ileri sürülen ret talebinin reddi hâlinde
verilecek disiplin para cezası, bir önceki disiplin para cezasının iki katından az olamaz.
(8) Disiplin para cezasının tahsili için, davaya bakan mahkeme, dosyanın geliş tarihinden
başlayarak iki hafta içinde gereğini yapar.”

Kabul

Merci, ret istemini hukuka uygun bulursa başka bir yargıçla yargıya devam olunur.

Yasa Yolları

İstinaf yolu kapalı olan dava ve işlerde, hakimin reddi kararıyla ilgili merci kararları kesindir. İstinaf yolu açık bulunan dava ve işlerde bir hafta içinde istinaf yoluna başvurulabilir. Bu husus HMK 43. maddede düzenlenmiştir.

MADDE 43– ”(1) Esas hüküm bakımından istinaf yolu kapalı bulunan dava ve işlerde,
hâkimin reddi talebiyle ilgili merci kararları kesindir.
(2) Esas hüküm bakımından istinaf yolu açık bulunan dava ve işlerde ise ret talebi
hakkındaki merci kararlarına karşı tefhim veya tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde istinaf
yoluna başvurulabilir; bu hâlde 347 nci madde hükmü uygulanmaz. Bölge adliye mahkemesinin
bu husustaki kararları kesindir.
(3) Ret talebinin reddine ilişkin merci kararının bölge adliye mahkemesince uygun
bulunmayarak kaldırılması veya ret talebinin kabulüne ilişkin merci kararının bölge adliye
mahkemesince uygun bulunması hâlinde, ret sebebinin doğduğu tarihten itibaren reddedilen
hâkimce yapılmış olan ve ret talebinde bulunan tarafça itiraz edilen esasa etkili işlemler, davaya
daha sonra bakacak hâkim tarafından iptal olunur.

Temyiz yolu kapalı bulunan dava ve işlerde, bölge adliye mahkemesi başkan ve üyelerinin reddine ilişkin bölge adliye mahkemesi kararları kesindir. Temyiz yolu açık bulunan dava ve işlerde ise ret istemi hakkındaki karar, tefhim ve tebliğ tarihinden itibaren bir hafta içinde temyiz edilebilir. Yargıtayın bu husustaki kararı kesindir. Bu durum HMK 44. maddesinde düzenlenmiştir.

MADDE 43-” (1) Esas hüküm bakımından istinaf yolu kapalı bulunan dava ve işlerde,
hâkimin reddi talebiyle ilgili merci kararları kesindir.
(2) Esas hüküm bakımından istinaf yolu açık bulunan dava ve işlerde ise ret talebi
hakkındaki merci kararlarına karşı tefhim veya tebliği tarihinden itibaren bir hafta içinde istinaf
yoluna başvurulabilir; bu hâlde 347 nci madde hükmü uygulanmaz. Bölge adliye mahkemesinin
bu husustaki kararları kesindir.
(3) Ret talebinin reddine ilişkin merci kararının bölge adliye mahkemesince uygun
bulunmayarak kaldırılması veya ret talebinin kabulüne ilişkin merci kararının bölge adliye
mahkemesince uygun bulunması hâlinde, ret sebebinin doğduğu tarihten itibaren reddedilen
hâkimce yapılmış olan ve ret talebinde bulunan tarafça itiraz edilen esasa etkili işlemler, davaya
daha sonra bakacak hâkim tarafından iptal olunur.”

Hakimin Yasaklılığı ve Reddinin Karşılaştırılması

• Yasaklılık durumları sınırlı olarak sayılmıştır. Hakimin reddi nedenleri sınırlı sayı ilkesine tabi değildir.
• Hakimin reddi süreye tabidir. Yasaklılık ise yargılama bitinceye kadar her aşamada, yargılama bittikten sonra ise maddi anlamda kesinlik kazanan kararlar için yargılamanın yenilenmesi davasıyla ileri sürülebilir.
• Hakimin yasaklı olduğunu ileri sürebilmesi için vekaletnamesinde özel yetkisinin olması gerekmez. Ancak hakimin reddi isteminde bulunabilmesi için avukatın bu hususta özel yetkisinin bulunması gerekir.
• Hakimin davadan çekinmesi üzerine ,davaya başka bir yargıç tarafından devam edilir. Hakimin reddi durumunda ise başka bir mahkemenin ret nedenini inceleyerek karar vermesi gerekir.