Gözaltına Alma (CMK m. 91)

Gözaltına alma bir koruma tedbiridir.  Bu tedbir ihtiyarı bir tedbirdir. Yakalanan kişinin yetkili yargıç önüne çıkarılmasına veya serbest bırakılmasına kadar, Cumhuriyet savcısının emriyle yasal süre içinde özgürlüğünden geçici olarak yoksun bırakılmasıdır. Bu durum henüz bir hakim kararı olmadan gerçekleşir. Gözaltına alma, CMK m.91 ile düzenlenmiştir.

Gözaltına alma, sadece soruşturmanın tamamlanması için zorunlu olan ve kanunda belirlenen sürelerde yapılabilir. Gözaltına alınan kişi, en yakın hakim veya mahkemeye gönderilmelidir.

Gözaltına alınan kişiye, avukatla görüşme, yakınlarına haber verme, sağlık kontrolünden geçirilme gibi yasal hakları derhal bildirilmelidir. Gözaltına alma işlemi, Cumhuriyet savcısı tarafından verilen bir karara dayanmalıdır. Gözaltına alma kararı ancak soruşturma için zorunlu olması ve kişinin suç işlemiş olacağına dair şüphenin bulunması halinde verilir. 

Gözaltı kararı verilebilmesi için üç koşulun bir arada bulunması gereklidir:

• Bu tedbirin uygulanmasının soruşturma yönünden zorunlu olması gerekir.
• Kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut kanıtların bulunması gerekir.
• Yasal bir engelin bulunmaması gerekir. 
• Cumhuriyet savcısının emri gerekir. 

Gözaltı Kararını Vermeye Yetkili Merci

Gözaltı kararı vermeye Cumhuriyet savcısı yetkilidir. Cumhuriyet savcısı kolluk birimlerine yazılı olarak gözaltı emri verir. Ancak emrin yazılı olması gerekmez. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde emri sonrasında yazılı hale getirmek üzere sözlü olarak da verebilir.

Gözaltı kararı verilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması gerekir.:

• Suçüstü durumu olmalıdır. Kolluk amirleri her durumda değil yalnızca suçüstü durumlarıyla sınırlı olarak gözaltına alma kararı verebilir. 
• Katalog suçlardan ya da kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylardan veya toplu olarak işlenen suçlardan biri söz konusu olmalıdır. 
• Kolluk amirine mülki amirce yetki verilmelidir. Gözaltına alma kararı yalnızca mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından verilebilir. 

Gözaltı Süreleri

Gözaltı süresi, savcının gözaltına aldırma kararıyla başlayıp, kişinin serbest bırakılması veya mahkeme kararı ile tutuklanmasına kadar olan süreyi kapsamaktadır. 

Gözaltına alınan kişinin, gözaltı kararına ve gözaltı süresinin uzatılmasına itiraz hakkı vardır. Gözaltı süresi toplu suçlar ve bireysel suçlarda farklılık arz etmektedir. Gözaltı süreleri suçun bireysel veya toplu suç olmasına göre değişir. 

Bireysel Suçlarda Gözaltı Süresi 

Gözaltı süresi, şüphelinin yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 24 saati geçemez.

Hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre on iki saatten fazla olamaz. Yani bireysel suçlarda göz altı süresi yolda geçecek süre ile birlikte 36 saatten fazla olamayacaktır. 

Toplu Suçlarda Gözaltı

Toplu suç, aralarında iştirak iradesi bulunmasa da üç veya daha fazla kişi tarafından işlenen suçtur. Toplu olarak işlenen suçlarda, Cumhuriyet savcısı 24 saat olan gözaltı süresini, her defasında bir günü geçmemek üzere, üç gün süreyle uzatılmasına karar verebilir.

Toplu suçlarda 24 saatlik gözaltı süresi, 3 kez ek gözaltı kararı verilerek şüpheli hakkında maksimum toplam 4 gün gözaltına alma işlemi uygulanabilmektedir.

Gözaltı Kararına veya Gözaltı Süresinin Uzatılmasına İtiraz

Gözaltına alınan kişinin, gözaltı kararına ve gözaltı süresinin uzatılmasına itiraz hakkı vardır. Gözaltı kararına itiraz edebilecek kişiler şunlardır:

• Şüpheli,
• Şüphelinin müdafii,
• Şüphelinin kanunî temsilcisi,
• Şüphelinin eşi,
• Şüphelinin birinci veya ikinci derecede kan hısımları

Karara karşı itiraz sulh ceza hakimliğine yapılır. Sulh ceza hakimi, itirazı evrak üzerinden inceler ve en geç 24 saat içerisinde karar verir. 

Gözaltındaki Şüphelilerin Hakları

Gözaltında bulunan şüphelinin belli başlı hakları mevcuttur:

• Yakınlarını arama – haber verilmesini isteme hakkı,
• Avukatın hukuksal yardımından yararlanma hakkı,
• Hak ve isnat edilen suç hakkında bilgilendirilme,
• Doktor tarafından muayene edilme hakkı,
• Susma hakkı,
• Gözaltı işlemine karşı itiraz etme hakkı

Gözaltının Sonuçları

Yakalanan kişinin kaçmasını, kendisine ya da başkasına zarar vermesini önlemek amacıyla kaba üst araması yapılarak silah ve benzeri unsurlardan arındırılır. Yakalama sırasında suçun iz, emare, eser ve kanıtlarının yok edilmesini veya bozulmasını önleyecek tedbirler alınır.       

Gözaltına alınan bir kimse, gözaltına alınma nedenleri ile kendisine isnat edilen suç hakkında anlayabileceği bir dilde derhal bilgilendirilir. Şüpheli veya sanık gözaltına alındığında veya gözaltı süresi uzatıldığında Cumhuriyet savcısının emriyle bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber verilir. Gözaltına alınan kişi, özgürlüğü sınırlanarak nezarethane denilen yerde tutulur.

Yakalanan veya tutuklanarak nakledilen kişilere kelepçe takılması kural olarak yasaktır. İki durumda kelepçe takılabilir:

• Yakalanan kişinin kaçacağına ilişkin belirtilerin bulunması,
• Yakalanan kişinin kendisine veya başkasına zarar verme tehlikesinin bulunduğuna ilişkin belirtilerin bulunması.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK