Evlilik Birliği Nedir? Evlilik Birliğinin Hükümleri Nelerdir?

Evlenme ile eşler arasında evlilik birliği kurulur.

Evlilik birliğinin kurulmasıyla eşler için hak ve yükümlülükler doğar. TMK m. 185’ye göre, “Eşler, bu birliğin mutluluğunu elbirliğiyle sağlamak ve çocukların bakımına, eğitim ve gözetimine beraberce özen göstermekle yükümlüdürler.” düzenlemesiyle eşlere yükümlülükler yüklemiştir.

Konutun Seçimi ve Aile Konutu Üzerindeki İşlemler

TMK m. 185/3 ile eşlere birlikte yaşama yükümlülüğü getirilmiştir. Eşlerden biri haklı bir sebep olmaksızın aile konutunu terk ederse, bu eşe karşı boşanma davası açılabilir.

Eşler, yaşayacakları konutu birlikte seçerler. Aile konutu, eşlerden birine ait olabileceği gibi kiraladığı bir konut da olabilir. Eşler, aile konutu üzerinde diğer eşin rızası olmaksızın tasarrufta bulunamazlar.

Kadının Soyadı

Kadın, evlenme ile kocasının soyadını alacaktır. Bununla birlikte evlendirme memuruna veya sonradan nüfus müdürlüğüne yapacağı yazılı başvuru ile kocasının soyadının önünde kendi soyadını da kullanabilir.

Ancak bu madde, Anayasa Mahkemesi’nin 22/2/2023 tarihli kararıyla iptal edilmiştir.. Anayasa Mahkemesi, kadının evlenince kocasının soyadını alma zorunluluğunun, Anayasa’nın 2., 10., 17., 20., 90. ve 153. maddelerine aykırı olduğunu ve kadının kişilik hakkı ile eşitlik ilkesini ihlal ettiğini belirtmiştir2. Anayasa Mahkemesi, iptal kararının Resmî Gazete ’de yayınlanmasından dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine karar vermiştir. Bu süreçte TBMM’nin yeni bir düzenleme yapması gerektiği ifade edilmiştir.

Bu nedenle, şu anda kadının evlenme ile eşinin soyadını alması konusunda bir belirsizlik söz konusudur. İptal kararının yürürlüğe gireceği tarih olan 28 Ocak 2024’e kadar, evlenen kadının eşinin soyadını alma zorunluluğu devam edecektir. Bu tarihten sonra ise, kadınların kendi soyadlarını kullanabilmeleri için TBMM’nin yapacağı yeni düzenlemeye göre hareket etmeleri gerekecektir.

Evlilik Birliğinin Temsili

Evlilik birliğinin temsili, Türk Medeni Kanunu’nun 188. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, eşlerden biri, diğer eşin rızasıyla veya rıza aranmayacak durumlarda, evlilik birliğini temsil edebilir.

TMK n. 188’e göre; eşlerden her biri, ortak yaşamın devamı süresince ailenin sürekli ihtiyaçları için evlilik birliğini temsil eder. Ailenin diğer ihtiyaçları için eşlerden biri, birliği ancak aşağıdaki hâllerde temsil edebilir:

• Diğer eş veya haklı sebeplerle hâkim tarafından yetkili kılınmışsa,
• Birliğin yararı bakımından gecikmede sakınca bulunur ve diğer eşin hastalığı, başka bir yerde olması veya benzeri sebeplerle rızası alınamazsa.

Evlilik birliğinin temsili ile ilgili olarak, eşlerden biri diğer eşin rızasını almadan veya rıza aranmayacak durumlar dışında hukuki işlem yaparsa, diğer eş bu işlemi iptal ettirebilir. İptal davası, hukuki işlemin yapıldığı tarihten itibaren bir yıl içinde açılmalıdır.

Evlilik birliğinin temsili, eşlerin evlilik birliği içindeki hak ve yükümlülüklerinden biridir. Eşler, bu yetkiyi kullanırken, evlilik birliğinin yararına ve ailenin ekonomik durumuna uygun hareket etmelidirler.

Eşlerin Meslek ve İşi

TMK m. 192 gereğince eşler, meslek seçiminde diğer eşin rızasını almak zorunda değildir. Bununla birlikte eşler bu seçimi yaparken evlilik birliğinin huzur ve yararını göz önünde tutmalıdır.

Eşlerin Hukuki İşlemleri

TMK m. 193 gereğince eşler, kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, her türlü hukuki işlemi yapabilir. Bununla birlikte eşlerin “aile konutu” üzerinde tasarruf yetkisi kısıtlanmıştır.

Evlilik Birliğinin Kurulmasının Doğurduğu Genel Sonuçlar

Evliliğin diğer bazı sonuçları şu şekilde sayılabilir:

• Eşlerden birinin ölümü halinde sağ kalan eş diğer eşe kanuni ve saklı paylı mirasçı olur.
• Evlenme, eşlerden her birinin kan hısımları ile diğer eş arasında kayın hısımlığı doğurur. Evlenmenin ortadan kalkmasıyla kayın hısımlığı ortadan kalkmaz.
• Evlat edinen ile evlatlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında evlenme yasağı de doğar.

Evlilik Birliğini Koruma Tedbirleri

TMK m. 195 ile eşlerin, evlilik birliğinin korunması için hakim müdahalesi isteme hakkı düzenlenmiştir. TMK m. 195/2 ise “Hâkim, eşleri yükümlülükleri konusunda uyarır; onları uzlaştırmaya çalışır ve eşlerin ortak rızası ile uzman kişilerin yardımını isteyebilir.” şeklindeki düzenleme ile hakimin alacağı genel tedbirleri saymıştır.

Bununla birlikte hakim, eşlerden bir veya ikisinin başvurusu ile kanunda öngörülen tedbirleri alır. Bu tedbirler şunlardır:

• Eşler Birlikte Yaşarken, Ailenin Geçimi İçin Katkı Belirlenmesi
• Birlikte Yaşamaya Ara Verilmesi
• Borçlulara Ait Önlemler
• Tasarruf Yetkisinin Sınırlanması

Eşler Birlikte Yaşarken, Ailenin Geçimi İçin Katkı Belirlenmesi

Bu tedbir TMK m. 196/1 ile düzenlenmiştir. TMK m. 196/1’e göre, “Eşlerden birinin istemi üzerine hâkim, ailenin geçimi için her birinin yapacağı parasal katkıyı belirler.”

Buna göre hâkim, ailenin geçimi için eşlerin yapacağı parasal katkıyı belirler.

Birlikte Yaşamaya Ara Verilmesi

TMK m. 197’ye göre, “Eşlerden biri, ortak hayat sebebiyle kişiliği, ekonomik güvenliği veya ailenin huzuru ciddî biçimde tehlikeye düştüğü sürece ayrı yaşama hakkına sahiptir.” Söz konusu maddede eşlerin ayrı yaşama hakkını düzenlemiştir. Buna göre ayrı yaşama haklı nedene dayanmaktaysa eşlerden birinin istemi, üzerine mahkemece mali ilişkiler ve çocuklar ile ilişki konusunda gerekli önlemler alınır.

Borçlular Adına Önlemler

Eşlerden biri, evlilik birliğinin giderlerine katılma yükümlülüğünü yerine getirmezse, hakim bu eşin borçlularının ödemeyi diğer eşe yapmalarına karar verebilir.

Tasarruf Yetkisinin Sınırlanması

Eşlerden birinin isteği üzerine hakim, diğer eşin belirlenen malvarlıkları üzerindeki tasarruflarının ancak diğer eşin rızası ile yapılabileceği yönünde karar verebilir.  Şartlar değiştiğinde ise tedbirin uygulanmasına gerek kalmamışsa, istem üzerine kararı kaldırır.

Önlemleri Almaya Yetkili Mahkeme

Önlemleri almaya yetkili mahkeme TMK m. 201 ile düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre:

“Evlilik birliğinin korunmasına yönelik önlemler konusunda yetkili mahkeme eşlerden herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesidir.

Eşlerin yerleşim yerleri farklı ve her ikisi de önlem alınması isteminde bulunmuş ise, yetkili mahkeme ilk istemde bulunanın yerleşim yeri mahkemesidir.

Önlemlerin değiştirilmesi, tamamlanması veya kaldırılması konusunda yetkili mahkeme, önlem kararını veren mahkemedir. Ancak, her iki eşin de yerleşim yeri değişmişse, yetkili mahkeme eşlerden herhangi birinin yeni yerleşim yeri mahkemesidir.”

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Nesrin KOŞAR