Deniz Ticaretinde Taşıyanın Sorumluluğu

Türk Ticaret Kanunu’nda taşıyanın gemiyi başlangıçta denize, yola, yüke elverişli halde bulundurmama, eşyayı izinsiz başka gemiye yükleme veya aktarma, izinsiz güvertede taşıma ve haklı bir sebep olmaksızın rotadan ayrılma gibi bazı sorumluluk sebepleri ile eşyanın zıya veya hasara uğraması ya da geç tesliminden doğan zararlardan sorumluluk hakkında düzenlemeler getirilmiştir.

Geminin Başlangıçta Denize, Yola ve Yüke Elverişsiz Olması

Türk Ticaret Kanunu’nun 1141. maddesine göre, “Her türlü navlun sözleşmesinde taşıyan, geminin denize, yola ve yüke elverişli bir halde bulunmasını sağlamakla yükümlüdür.”

Geminin başlangıçtaki elverişliliği konusunda Uluslararası Güvenlik Yönetim Kodu’nda (UGYK) öngörülen esaslar dikkate alınır.

“Uygunluk Belgesi” ve “Güvenlik Yönetim Sertifikası” gibi belgelere sahip olunmaması ya da bu belgelerin oluşturduğu karinenin aksinin ispatlanması halinde taşıyanın şahsi kusurundan söz edilebilecektir.

Deniz ticaretinde taşıyan, yük ilgililerine karşı, geminin başlangıçta denize, yola ve yüke elverişli olmamasından ileri gelen zararlardan sorumludur. Ancak taşıyan tedbirli bir taşıyanın göstermekle yükümlü olduğu özeni göstermesine rağmen, gemiyi denize, yola veya yüke elverişsiz hale getiren eksikliği yolculuğun başlangıcına kadar keşfedemediğini ispatladığı takdirde bu sorumluluktan kurtulur.

Deniz ticaretinde taşıyan, hangi sebeple ortaya çıkmış olursa olsun, tedbirli bir taşıyanın göstermekle yükümlü olduğu özeni gösterse idi tespit edilebilecek bir eksiklik veya bozukluğun, yolculuğun başlangıcına kadar keşfedilmemiş veya keşfedilmiş olmakla birlikte bu noksanlık veya bozukluğun yolculuğun başlangıcına kadar giderilmemiş olması halinde sorumlu olur. Ancak yolculuk başladıktan sonra geminin sefere elverişsiz hale gelmesi, bu özel sorumluluğun dışında kalır.

Başlangıçta elverişsizlik sebebiyle zarara uğradığını iddia eden, yükle ilgili aşağıdaki hususları ispat etmek zorundadır:

• Gemiyi elverişsiz hale getiren herhangi bir noksanlık veya bozukluğun mevcudiyetin,
• Bir zarara uğradığı,
• Elverişsizlik ile zarar arasındaki illiyet bağı.

Deniz Ticaretinde Taşıyan Sorumluluktan Nasıl Kurtulabilir?

Deniz ticaretinde taşıyan, sorumluluktan kurtulmak için geminin başlangıçta denize, yola veya yüke elverişsiz sayılması sonucunu doğuran durumun tedbirli bir taşıyandan beklenen özeni göstermesine rağmen yolculuğun başına kadar keşfedilmesi mümkün olmayan bir durum olduğunu ya da bu durumun yolculuk başladıktan sonra meydana geldiğini ispat etmelidir.

Deniz Ticaretinde Eşyanın Zıya veya Hasara Uğraması ya da Geç Teslimi

Deniz ticaretinde taşıyan, navlun sözleşmesinin ifasında, özellikle eşyanın yüklenmesi, istifi, elden geçirilmesi, taşınması, korunması, gözetimi ve boşaltılmasında tedbirli bir taşıyandan beklenen dikkat ve özeni göstermek zorundadır.

Navlun sözleşmesinde belirlenen boşaltma limanında açıkça kararlaştırılmış olan süre veya açıkça kararlaştırılmış bir süre yoksa, olayın özelliklerine göre tedbirli bir taşıyandan eşyanın tesliminin makul olarak istenebileceği süre içinde eşyayı teslim etmekle yükümlü olup bu yükümlülüklerin ihlali sonucu eşyanın zıyaa ve hasara uğramasından ya da geç teslim edilmesinden ileri gelen zararlardan sorumludur. Ancak zıyaa, hasar veya teslime sebebiyet veren olgu, eşya taşıyanın hâkimiyetinde iken meydana gelmiş olmalıdır.

• Ziyaa; taşıyanın taşınmak üzere teslim aldığı eşyayı, kısmen veya tamamen teslim etmek gücünden sürekli olarak yoksun olmasını ifade eder.
• Hasar; eşyanın değerinin azalmasına sebebiyet veren her türlü maddi kötüleşmeyi ifade eder. Dolayısıyla eşyanın hasara uğrayıp uğramadığının tespitinde, eşyadaki maddi kötüleşme sonucu bir değer azalmasının meydana gelip gelmediği esas alınır.
• Geç teslim; eşyanın, navlun sözleşmesinde belirlenen boşaltma limanında açıkça kararlaştırılmış olan süre veya bir süre kararlaştırılmamış ise olayın özelliklerine göre tedbirli bir taşıyandan eşyanın tesliminin makul olarak istenebileceği süre içinde teslim istenmelidir.

Deniz Ticaretinde Eşya Ne Zaman Taşıyanın Hakimiyetinde Sayılır?

Deniz ticaretinde eşyanın taşıyanın hakimiyeti altında bulunduğu süre;

• Eşya taşıyan tarafından gönderilene teslim edildiği anda,
• Gönderilenin eşyayı teslim almaktan kaçınması halinde, sözleşme veya kanun hükümlerine yahut boşaltma limanında uygulanan ticari teamüle uygun olarak eşyanın gönderilenin emrine hazır tutulduğu anda,
• Boşaltma limanında geçerli kanun ve düzenlemeler uyarınca eşyanın kendilerine teslimi zorunlu makamlara veya üçüncü kişilere teslim edildiği anda sona erer.

Deniz Ticaretinde Taşıyanın Kusursuzluğunun İspatı ile Sorumluluktan Kurtulma

Deniz ticaretinde taşıyan, kendisinin veya adamlarının kastından veya ihmalinden doğmayan zararlardan sorumlu değildir. Bu durumda ispat yükü taşıyana aittir.

Tazminat talep eden kişi ise yükle ilgili aşağıdaki hususları ispat etmekle yükümlüdür:

• Eşyanın zıyaa veya hasara uğramış olduğunu ya da geç teslim edildiğini,
• Zıyaa, hasar veya geç teslime neden olan olgunun eşya taşıyanın hâkimiyeti altında iken meydana geldiğini,
• Zıyaa, hasar veya geç teslimden kaynaklanan bir zarara uğradığını ve miktarını.

Deniz Ticaretinde Taşıyanın Mutlak Sorumsuzluk Sebepleri Nelerdir?

Deniz ticaretinde taşıyanın mutlak sorumsuzluk sebepleri şu şekilde incelenmelidir:

• Geminin sevki ve teknik yönetimindeki kusur: Eşyanın zıya veya hasara uğramasına ya da geç teslim edilmesine neden olan olgu, geminin sevkine veya başkaca teknik yönetimine ilişkin bir hareketin sonucu olduğu takdirde, taşıyan yalnız kendi kusurundan sorumludur. Sevk kusuru ise, geminin denizde hareketli ile ilgili tedbirlerdeki kusuru ifade eder. Taşıyan, adamlarının teknik kusurlarından sorumlu değildir.
• Yangın: Taşıyan sadece şahsi kusurundan kaynaklanan yangın sonucu meydana gelen zararlardan sorumlu olup taşıyanın şahsi kusurundan kaynaklanmayan, adamlarının kusuruyla sebebiyet verdikleri yangından ileri gelen zararlardan sorumsuzdur.
• Denizde Kurtarma: Taşıyan, müşterek avarya hali hariç, denizde can ve eşya kurtarmadan veya kurtarma teşebbüsünden ileri gelen zararlardan sorumlu değildir.
• Eşyanın cins veya değerinin kasten yanlış bildirilmesi: Yükleten, eşyanın cinsini veya değerini kasten gerçeğe aykırı bildirmişse, taşıyan, eşyanın uğradığı veya eşyaya ilişkin zıya veya hasar nedeniyle sorumlu olmaz.

Deniz Ticaretinde Taşıyanın Muhtemel Sorumsuzluk Sebepleri Nelerdir?

Zıyaa, hasar veya geç teslimin, durumun gereklerine göre aşağıda belirtilen sebeplerden birinden ileri gelmesi muhtemel ise, bu sebepten ortaya çıktığı varsayılır; ancak aksi ispat edilebilir.

• Denizin veya geminin işletilmesine elverişli diğer suların tehlike ve kazaları,
• Harp olayları, karışıklık ve ayaklanmalar, kamu düşmanlarının hareketleri, yetkili makamların emirleri ve karantina sınırlamaları,
• Mahkemelerin el koyma kararları,
• Grev, lokavt veya diğer çalışma engelleri,
• Yükleten, taşıtan ve eşyanın maliki ile bunların temsilcilerinin ve adamlarının fiil veya ihmalleri,
• Hacim veya tartı itibariyle kendiliğinden eksilme veya eşyanın gizli ayıpları ya da eşyanın kendisine özgü doğal cins ve niteliği,
• Ambalajın yetersizliği,
• İşaretlerin yetersizliği.

Eşyanın İncelenmesi ve Bildirim

Gönderilen eşyayı teslim almadan taşıyan, kaptan veya gönderilen, eşyanın hal ve durumunu, ölçü, sayı veya tartısını tespit ettirmek amacıyla onları mahkemeye veya yetkili diğer makamlara ya da bu husus için yetkili uzmanlara inceletebilir. Bu inceleme en geç teslim alma anında yapılabilir.

İnceleme giderlerini inceleme talebinde bulunan taraf karşılar. Ancak inceleme sonucunda taşıyanın tazminat vermesi gereken bir zıyaa veya hasarın mevut olduğu tespit edilirse, inceleme giderleri taşıyana ait olur.

Zıyaa veya hasar haricen belli değilse bildirimin, eşyanın gönderilene teslim edildiği tarihten itibaren aralıksız üç gün içinde yapılması gerekmektedir. Gönderilen, eşyanın kendisine teslim edildiği tarihten itibaren aralıksız olarak hesaplanacak altmış gün içerisinde taşıyana yazılı olarak bildirmesi şartıyla geç teslimden ileri gelen zararının tazminini talep edebilir.

Süresinde bildirim yapılmayan gecikme zararları için tazminat ödenmez.

Dava Hakkının Düşmesi ve Zamanaşımı

Eşyanın zıya veya hasarı ya da geç teslimi dolayısıyla taşıyana karşı her türlü tazminat hakkı, bir yıl içinde yargı yoluna başvurulmadığı takdirde düşer. Bir yıllık süre, taşıyanın eşyayı veya bir kısmını teslim ettiği veya eşya hiç teslim edilmemişse, eşyanın teslim edilmesi gereken tarihten itibaren işlemeye başlar.

Navlun sözleşmesinde veya konşimentodan doğan bütün alacaklar 1 yılda zamanaşımına uğrar. Bir yıllık zamanaşımı süresi alacağın muaccel olduğu tarihten itibaren işlemeye başlar.

Deniz Ticareti Hukuku, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Deniz Ticareti Hukukuna ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Can CİVAN