Deniz Ticaretinde Kurtarma

Deniz ticaretinde kurtarma; seyrüsefere elverişli sularda tehlikeye uğramış bulunan su aracı veya diğer eşyanın kurtarılması için yapılan her fiil veya harekettir.

Deniz Ticaretinde Kurtarmanın Unsurları Nelerdir?

Kurtarma faaliyetlerin unsurları şu şekilde açıklanabilir:

Su Aracı veya Diğer Eşyanın Kurtarılmasına Yönelik Faaliyet

Geminin türü ya da kullanım amacına bakılmaksızın bütün gemilere kurtarma hükümleri uygulanır.

Su Aracı veya Diğer Eşyanın, Seyrüsefere Elverişli Sularda Tehlikeye Maruz Kalmış Olması

Kurtarma faaliyeti denizde veya içsularda gerçekleştirilebilir.

Tehlikenin deniz tehlikesi olması şart olmayıp geminin karaya oturması, buzlar arasında sıkışması, şiddetli fırtınaya yakalanması gibi denize özgü tehlikeler yanında gemide yangın çıkması gibi bir tehlike de bu unsur bakımından yeterlidir.

Kurtarma Faaliyetinde Bulunulmuş Olması

Kurtarma faaliyetinde bulunacak olanları ya da faaliyette bulunulacak yeri sınırlandıran bir hüküm söz konusu değildir.

Kurtarma hizmetinin bir gemiden ve gemide bulunanlar tarafından verilmesi aranmaz. Kurtarma faaliyetini gönüllülük unsuru belirlemektedir.

Kurtarma faaliyeti, kurtarıcının mevcut bir sözleşmeden doğan yükümlülüğünü yerine getirmesi amacına değil, sadece tehlike içinde bulunan araç veya diğer eşyayı kurtarma amacına yönelik olmalıdır.

Faydalı Sonuç Elde Edilmiş Olması

Faydalı bir sonuç vermiş olan her türlü kurtarma faaliyeti, kurtarma ücreti istemine hak kazandırır.

Bir kurtarma faaliyetinde kurtarma konusu olan araç ve diğer eşyaların hepsinin değil, birinin veya bir kısmının kurtarılması da yeterlidir. Bu bölümde aksi yazılı olmadıkça, faydalı sonuç vermeyen kurtarma faaliyeti için kurtarma ücretini isteme hakkı doğmaz.

Deniz Ticaretinde Kurtarma Ücreti Neye Göre Belirlenir?

Kurtarma ücreti aşağıdaki kriterlere göre belirlenir:

• Aracın ve diğer eşyanın kurtarıldıktan sonraki değeri.
• Çevre zararının önlenmesi veya sınırlandırılması için kurtaranın gösterdiği çaba ve beceri.
• Kurtaran tarafından elde edilen başarının derecesi.
• Kurtarılan aracın ve içindeki insanların ve eşyanın karşılaştıkları tehlike ile kurtarmaya katılmış olanların kendileri ve araçları için göze aldıkları tehlikenin niteliği ve büyüklüğü.
• Aracın, diğer eşyanın ve insan hayatının kurtarılması için kurtaranın gösterdiği çaba ve beceri.
• Kurtaranın harcadığı zaman, yaptığı giderler ve uğradığı zarar.
• Kurtaranın yüklediği sorumluluk rizikosu ve kurtaran ile teçhizatının uğradığı diğer rizikolar.
• Verilen hizmetlerin ne kadar çabuk sağlandığı.
• Kurtarma faaliyetine ayrılmış araçların ve diğer teçhizatın kullanıma hazır bulundurulmuş ve fiilen kullanılmış olması.

Deniz Ticaretinde Kurtarma Sözleşmesi Nedir?

Kaptan, aracın kurtarılması için malik adına kurtarma sözleşmesi yapmaya yetkilidir.

Kurtaran, tehlike altındaki aracın veya diğer malikine karşı;

• Kurtarma faaliyetini gerekli özenle yerine getirmekle,
• Yükümlülüğünü yerine getirirken, çevre zararının önlenmesi ve sınırlandırılması için gerekli özeni göstermekle,
• Halin gereğine göre makul bir hareket tarzı sayılabileceği ölçüde başka kurtaranlardan yardım istemekle,
• İstemin makul olmadığı anlaşıldığı takdirde, alacağı kurtarma ücretinin miktarını değiştirmemek kaydıyla, tehlike altındaki aracın maliki veya kaptanı ya da eşyalarının maliki tarafından makul olarak istenmesi halinde başka kurtaranların müdahalesini kabul etmekle yükümlüdür.

Tehlike altındaki aracın kaptanı ve maliki ile diğer eşyanın maliki, kurtarana karşı kurtarma faaliyeti sırasında, kurtaranla her bakımdan işbirliği yapmakla; bu yükümlülüğü yerine getirirken, çevre zararının önlenmesi ve sınırlandırılması için gerekli özeni göstermekle; kurtaran makul bir istemde bulunduğunda, emniyet altında alınmış olan aracı veya diğer eşyayı teslim almakla yükümlüdür.

Özel Tazminat Nedir?

Kurtarma hizmeti yapılan su aracı veya içindeki eşyanın, çevre kirlenmesine sebep olduğu bir olayda, kurtarıcının çevre zararını önlemek veya azaltmak için yaptığı masrafların karşılanmasına özel tazminat denir.

Kurtaran Hangi Durumlarda Özel Tazminat Talep Edebilir?

Kurtaranın özel tazminat talep edebilmesi için, kurtarma faaliyetinin konusu su aracı veya diğer eşyanın çevre tehdidi oluşturması; kurtaranın çevre zararını önleyen veya azaltan bir faaliyette bulunması; kurtaranın hiç veya hesaplanacak özel tazminata denk bir kurtarma ücretine hak kazanmamış olması şarttır.

Kurtarma Ücretinin Borçlusu, Alacaklısı ve Ödenmesi

Kurtarma ücretinin borçluları, kurtarılan aracın veya diğer eşyanın kurtarma faaliyetinin tamamlandığı andaki malikleridir.

Kurtarma faaliyeti için tek ücret belirlenir.

Kurtarma faaliyeti ne birden çok kurtaran katılmış ise, kurtarma ücreti bunlar arasında kurtarma faaliyetine katıldıkları oranda paylaştırılır. Kurtarma faaliyeti bir gemi tarafından yapılmış ise, kurtarma ücreti talep hakkı donatana aittir.

Kurtarılan şeyler hizmetin bitirildiği yerde teslim alınırken, borçlular kurtaranın alacaklarından kendi paylarına düşen kısmı ödemek veya kurtaranın istemi üzerine bu borcu için faizi ve yargılama giderlerini de karşılamak üzere teminat göstermek zorundadır.

Kurtarmada Zamanaşımı

Kurtarma faaliyetinden doğan bütün alacaklar iki yılda zamanaşımına uğrar. Bu süre, kurtarma faaliyetinin sona erdiği tarihten itibaren işlemeye başlar.

Deniz Ticaretinde İnsan Kurtarma

Her kaptan, aracını ve araçta bulunan kişileri, ciddi bir tehlikeyle karşı karşıya bırakmadan, denizde kaybolma tehlikesi altında bulunan her insana yardım etmek zorundadır. Aracın maliki, kaptanın sadece bu yükümlülüğünü ihlal etmesinden dolaylı sorumlu olmaz.

Kurtarma hizmetlerinin yapılması sırasında sadece insan kurtaranların araç veya eşya kurtarılmasına ait kurtarma ücreti ile özel tazminattan uygun bir pay istemeye hak kazanacağı öngörülmüştür. Kurtarılan kişilerin kurtarma ücreti ödeme borcu yoktur.

Deniz Ticareti Hukuku, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Deniz Ticareti Hukukuna ilişkin olarak herhangi bir hukuki işlemin avukat desteğiyle gerçekleştirilmesi, hak kayıplarının önüne geçecek olup bu hususta Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Can CİVAN