Davanın Islahı

Islah, taraflardan birinin davada yapmış olduğu bir usul işlemini kısmen veya tamamen düzeltmesidir. Islah, taraflarca yapılan bir usul işlemidir; ancak bir dava değildir.

Islah, davanın ve savunmanın genişletilmesi yasağının önemli bir istisnasıdır. Taraflardan birinin iddiasını veya savunmasını değiştirmek veya genişletmek istemesi durumunda karşı taraf buna açık bir şekilde rıza göstermezse, iddiasını veya savunmasını değiştirmek veya genişletmek isteyen tarafın ıslaha başvurmaktan başka çaresi yoktur.

Islah, bunu yapan tarafın teşmil edeceği noktadan itibaren, bütün usul işlemlerinin yapılmamış sayılması sonucunu doğurur (HMK m. 179/1).

Islahın Konusu

Islahın konusu, tarafların yapmış oldukları usul işlemleridir. Taraflardan her biri, yapmış olduğu usul işlemlerini kısmen veya tamamen ıslah edebilir (HMK m. 176/1).

Tarafların yaptıkları usul işlemleri, yargılamanın ilerlemesi için yapılan ve etkileri usul hukuku tarafından düzenlenmiş olan işlemlerdir. Örneğin dava dilekçesi gibi. Mahkeme usul işlemleri, ıslaha başvurmak suretiyle düzeltilmez. Örneğin, mahkeme kararı ıslah yoluyla düzeltilemez. Taraf usul işlemleri arasında yer almakla birlikte iki taraflı usul işlemi konumunda bulunan usul sözleşmelerinin ıslahla geçersiz kılınması mümkün değildir.

Islah Yoluyla Yapılabilecek İşlemler

Dava Konusu Artırılabilir (Kısmi Islah): Örneğin, 4.000 TL’lik alacak davası, 8.000 TL’lik alacak davasına dönüştürülebilir.

Dava Değiştirilebilir (Tamamen Islah): Örneğin, ıslahla alacak davası tespit davasına, tapu iptali ve tescil davası elatmanın önlenmesi davasına dönüştürülebilir.

Dava Nedenleri Değiştirilebilir: Örneğin, terk nedenine dayalı boşanma davası ıslah edilerek akıl hastalığı nedenine dayalı boşanma davasına dönüştürülebilir.

Yeni Kanıt Gösterebilir: Bir kanıtın sonradan ileri sürülmesi yargılamayı geciktirme amacı taşımıyorsa veya süresinde ileri sürülememesi ilgili tarafın kusurundan kaynaklanmıyorsa ıslah yoluna başvurulmasına gerek yoktur (HMK m. 145). Ancak ıslahla ikinci tanık listesi verilemez (HMK m. 240/2).

Bir taraf, yalnızca kendi yapmış olduğu usul işlemini ıslah edebilir; karşı tarafın veya mahkemenin yapmış olduğu usul işlemlerini ıslah edemez. Mahkeme, yapmış olduğu usul işlemlerini kazanılmış hak doğurmamışsa ara kararları ile değiştirebilir veya düzeltebilir.

Islahla Yapılmamış Sayılamayacak İşlemler

Islahla yapılmamış sayılamayacak işlemler şunlardır (HMK m. 179/2):

• İkrar
• Tanık İfadeleri
• Bilirkişi Görüşü
• Keşif Tutanakları
• İsticvap Tutanakları

Yeminin Teklifi, Reddinin veya İadesi (yerine getirilmiş olan veya henüz yerine getirilmemiş olmakla birlikte, karşı tarafın yerine getireceğini ıslahtan önce bildirmiş olması koşuluyla)

Ancak ıslahtan sonra yapılacak tahkikat sonucuna göre, bu işlemlerin göz önünde tutulması gerekmiyorsa bunlar da yapılmamış sayılır (HMK m. 179/3).

İsticvap, bir taraf işlemi olmadığından isticvap sonucunda tutulan tutanağın bağlı olarak isticvap sırasında ikrar gerçekleşmişse, bu şekilde elde edilen ikrarın hatalı ya da eksik olduğu gerekçesiyle ıslahı yoluna gidilemez. Yine bu duruma da ıslah yoluyla etkisiz kılınması mümkün değildir.

Islah Yoluyla Yapılamayacak İşlemler

Islah yolu ile yapılamayacak işlemler şunlardır:

• Tarafların Değiştirilmesi: Islahla davanın tarafları değiştirilemez.
• İkinci Tanık Listesi: Islahla ikinci tanık listesi verilemez (HMY m. 240/2).
• İlk İtirazlar: Cevap dilekçesinde bildirilmeyen ilk itirazlar ileri sürülemez. Zira ilk itirazların hepsi yanıt dilekçesinde ileri sürülmek zorundadır (HMY m. 117/1) ve bu süre hak düşürücü niteliktedir.
• Zamanaşımı Def’i: Islahla zamanaşımı def’inin ileri sürülüp sürülemeyeceği tartışmalıdır.
• Karşı Dava: Islah yoluyla karşı dava açılamaz. Davalı, yanıt dilekçesinde karşı dava açmamışsa sonradan ıslah suretiyle karşı dava açamaz.
• Maddi Hukuk İşlemleri: Maddi hukuk işlemlerinin ıslah yoluyla düzeltilmesi mümkün değildir. Feragat, kabul, sulh gibi işlemler usul işlemi olduğu kadar maddi hukuk işlemi niteliği taşır ve bu nedenle bu işlemlerin de islah yoluyla düzeltilmesi olanaksızdır. Sözleşmenin feshi, takas açıklaması gibi usul işlemi içinde yapılmış maddi hukuk işlemleri, islahla düzeltilemez.

Islah Yoluna Başvurulmasına Gerek Olmayan Durumlar

Islah yoluna başvurulmasına gerek olmayan durumlar şunlardır:

• Mahkemenin Kendiliğinden İncelemesi: Mahkemenin kendiliğinden (re’sen) incelemesi gereken konuların ya da davayı değiştirme veya savunmayı genişletme yasağına tâbi olmayan hususların ileri sürülmesi için ıslah yoluna başvurulmasına gerek yoktur.
• Yeni Olaylar: Davanın açılmasından ya da yanıt dilekçesinin verilmesinden sonra doğan olayların ileri sürülmesi için ıslah yoluna başvurulmasına gerek yoktur.
• Hukuksal Nedenlerin Değiştirilmesi: Hukuksal nedenlerin değiştirilmesi veya genişletilmesi için ıslah yoluna başvurulmasına gerek yoktur.
• Belge Hatalarının Düzeltmesi: Tarafların dava dosyasında bulunan belgelerdeki açık yazı ve hesap yanlışlarının düzeltilmesi için ıslah yoluna başvurulmasına gerek yoktur. Bu gibi yanlışlar karar verilinceye kadar düzeltilebilir (HMK m. 183).
• İstem Sonucunun Azaltılması: İstem sonucunun azaltılması için ıslah yoluna başvurulmasına gerek yoktur.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN