Cezalar (Yaptırımlar)

Cezalar yani yaptırım, bir hukuk kuralının ihlal edilmesi sebebiyle ihlal eden kişiye karşı uygulanan tepki olarak açıklanabilir. Ceza hukukunda tepki ise, suç oluşturan eylemi işleyen kişilere devlet tarafından uygulanan maddi sonuçtur.

Ceza Türleri

Türk ceza hukukunda yaptırım iki türlüdür. Birisi ceza, diğeri ise güvenlik tedbiridir. Ceza ise, hapis ve adli para cezası olarak ikiye ayrılır.

Cezalar

Ceza suç işleyen kişilere kusurları oranında sınırlamalar getiren ve ancak kanunla belirlenip mahkeme kararı ile uygulanabilen yaptırım türüdür. Cezanın özel ve genel önleme olmak üzere iki temel amacı vardır. Genel önleme, toplum arasında, işlenen suçların cezasız kalmadığını göstermeye yöneliktir. Yani caydırıcılığı amaçlar. Özel önleme ise toplumda değil bireyde suç işlemenin kötü olduğu ve cezasız kalmayacağını gösterme amacı taşır.

Cezanın birtakım özellikleri vardır. Bunlar şu şekildedir:

• Ceza için ilk olarak işlenmiş bir suç gerekir.
• Suç topluma karşı bireyin eylemi iken, ceza toplumun bireye karşı tepkisidir.
• Ceza suç işleyen kişiye bir tepki niteliğinde olduğu için, intikam vasfındadır.
• Ceza ancak kanuni olabilir, yani ancak kanunla ceza öngörülebilir.
• Ceza şahsi olmak zorundadır. Şahsilik ceza hukukunun en temel ilkelerinden biridir.
• Ceza caydırıcı nitelikte olmalıdır. İnsanlarda suç işlememe düşüncesi uyandırmalıdır.
• Cezaların aynı zamanda ıslah edici özelliği de bulunmalıdır.

Türleri

Türk Ceza Kanunu’nda cezalar, hapis cezası ve adli para cezası olarak iki türe ayrılarak düzenlenmiştir.

Hapis Cezası

Hapis cezası kişinin suç işlediği sabit olması nedeniyle mahkeme tarafından hareket özgürlüğünün kısıtlanmasıdır. Türk Ceza Kanunu’nda üç tür hapis cezası düzenlenmiştir. Bunlar şu şekildedir;

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası,
• Müebbet hapis cezası,
• Süreli hapis cezası.

Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, hükümlünün yaşamı boyunca devam eden, mevzuatta belirtilen sıkı rejimine göre çektirilen hapis cezasıdır(TCK m.47). Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanların cezası, yüksek güvenlikli kapalı ceza ve infaz kurumlarında çektirilir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar cezalarının 30 yılını infaz kurumunda çektikleri takdirde koşullu olarak salıverilmeden yararlanabilirler(CGTİHK m. 107/2).

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 25. maddesine göre ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası aşağıdaki şekilde çektirilir:

• Hükümlü, tek kişilik odada barındırılır.
• Hükümlüye, günde bir saat açık havaya çıkma ve spor yapma hakkı tanınır.
• Risk ve güvenlik gerekleri ile iyileştirme ve eğitim çalışmalarında gösterdiği gayret ve iyi hâle göre; hükümlünün, açık havaya çıkma ve spor yapma süresi uzatılabileceği gibi kendisi ile aynı ünitede kalan hükümlülerle temasta bulunmasına sınırlı olarak izin verilebilir.
• Hükümlü, yaşadığı yerin olanak verdiği ve idare kurulunun uygun göreceği bir sanat veya meslek etkinliğini yürütebilir.
• Hükümlü, kurum idare kurulunun uygun gördüğü hâllerde ve onbeş günde bir kez olmak üzere (f) bendinde gösterilen kişilere, süresi on dakikayı geçmemek üzere telefon edebilir.
• Hükümlüyü; eşi, altsoy ve üstsoyu, kardeşleri ve vasisi, belirlenen gün, saat ve koşullar içerisinde onbeş günlük aralıklarla ve günde bir saati geçmemek üzere ziyaret edebilirler.
• Hükümlü hiçbir suretle ceza infaz kurumu dışında çalıştırılamaz ve kendisine izin verilmez.
• Hükümlü, kurum iç yönetmeliğinde belirtilenlerin dışında herhangi bir spor ve iyileştirme faaliyetine katılamaz.
• Hükümlünün cezasının infazına, hiçbir surette ara verilemez. Hükümlü hakkında uygulanacak tüm sağlık tedbirleri, tıbbî tetkik ve zorunluluklar hariç ceza infaz kurumlarında, mümkün olmadığı takdirde tam teşekküllü Devlet ya da üniversite hastanelerinin tek kişilik ve yüksek güvenlikli mahkûm koğuşlarında uygulanır.

Müebbet Hapis Cezası

Müebbet hapis cezası, hükümlünün yaşamı boyunca devam eder(TCK m. 48). Müebbet hapis cezasına çarptırılan mahkumlar, cezalarının 24 yılını infaz kurumunda çektikleri takdirde koşullu salıverilmeden faydalanabilirler (CGTİHK m.107/2).

Süreli Hapis Cezası

Süreli hapis cezası, mahkeme kararıyla sınırlı olarak gösterilen süreyle uygulanan hapis cezasıdır. Türk Ceza Kanunu m. 49’a göre:

• Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz.
• Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır.

Verilen cezanın kısa süreli olup olmadığı iki durumda önem taşır:

• Kısa süreli hapis cezası seçenek yaptırımlara çevrilebilir.
• Altı ay veya daha az süreli hapis cezasına mahkûm olanlar için özel infaz rejimi getirilmiştir; geceleyin, hafta sonu veya konutta infaz gibi.

Kısa süreli hapis cezalarının adli para cezasına çevrilmesi de mümkündür(TCK m. 50/1). Türk Ceza Kanunu m. 50’de düzenlenen seçenek yaptırımlar şu şekildedir;

• Adlî para cezasına,
• Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,
• En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
• Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,
• Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
• Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya çevrilebilir.

Kural olarak seçenek yaptırıma çevrilme hâkimin takdirindedir. Ancak TCK m. 50/3’e göre bazı durumlarda seçenek yaptırıma çevrilme zorunludur:

• Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmış beş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir.

Adli Para Cezası

Adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir(TCK m. 52/1).

En az yirmi ve en fazla yüz Türk Lirası olan bir gün karşılığı adlî para cezasının miktarı, kişinin ekonomik ve diğer şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edilir(TCK m.52/2).

Hâkim, ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir(TCK m.52/3).

Cezaların İnfazı

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m. 106/2’ye göre;

• Adlî para cezasını içeren ilâm Cumhuriyet Başsavcılığına verilir. Cumhuriyet savcısı otuz gün içinde adlî para cezasının ödenmesi için hükümlüye 20 nci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca bir ödeme emri tebliğ eder. (m.106/2)
• Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir.(m.106/3)
• Adlî para cezası yerine çektirilen hapis süresi üç yılı geçemez. Birden fazla hükümle adlî para cezalarına mahkûmiyet hâlinde bu süre beş yılı geçemez.(m. 106/7)
• adlî para cezasından çevrilen hapsin infazı ertelenemez ve bunun infazında koşullu salıverilme hükümleri uygulanmaz. Hapse çevrilmiş olmasına rağmen hak yoksunlukları bakımından esas alınacak olan adlî para cezasıdır. (m. 106/9)

Ceza avukatı, tarafların hak kayıplarının önüne geçilebilmesi amacıyla gerek soruşturma gerekse de kovuşturma aşamasında büyük önem taşımaktadır. Herhangi bir ceza yargılamasının tarafı olmanız halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçerek ceza hukuku alanında tecrübeli avukatlarımızdan hukuki destek alabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Muzaffer TAŞ