Ceza Muhakemesinde Elkoyma

Ceza muhakemesinde kanıt olarak değerlendirilebilecek ya da müsadere edilebilecek bir eşyanın resmi makamlarının denetimi altına alınmasıdır.

Elkoyma genel ve özel el koyma olarak ikiye ayrılmaktadır. Genel el koyma Ceza Muhakemesi Kanununun 123. Maddesinde tanımlanan el koymadır.

Madde 123 – (1) İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır.

Özel elkoyma ise kanunlarda altı başlık altında ayrılmaktadır.

• Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma (CMK m. 128)
• Postada elkoyma (CMK m. 129)
• Avukat bürolarında elkoyma (CMK m. 130)
• Bilgisayarlara, Bilgisayar programlarına ve kütüklerine elkoyma (CMK m. 134)
• Kaçaklara ilişkin elkoyma (CMK m. 248)
• Basılmış eserlere elkoyma (Basın Kanunu m. 25)

Koşulları

Elkoyma kararını verebilmek için bazı koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu koşulları şu şekilde sayabiliriz;

Makul Suç Şüphesi

Arama kararı için gereken makul suç şüphesi kanunda elkoyma için sayılmamış olsa da doktrinde elkoyma kararı için de bu şartın var olması gerektiği savunulmaktadır.

Hakim Kararı veya Yetkili Makamın Yazılı Emri

Elkoymanın gerçekleştirilebilmesi için karara ihtiyaç vardır. Elkoyma kararı hakim tarafından verilebilir. Fakat gecikmesinde sakınca bulunan hallerde cumhuriyet savcısının emriyle, cumhuriyet savcısına ulaşılamaması durumunda da kolluk amirinin yazılı emriyle gerçekleştirilir.

Hakim kararı olmadan yapılan elkoyma işlemi 24 saat içerisinde görevli hakimin onayına sunulmak zorundadır. Hakim, elkoymadan itibaren 48 saat içerisinde kararını açıklamalıdır. Aksi hallerde elkoyma kendiliğinden kalkar.

Zilyetliğinde bulunan eşya veya diğer malvarlığı değerlerine elkonulan kimse, hâkimden her zaman bu konuda bir karar verilmesini isteyebilir.

Elkonulacak Bir Eşya Bulunması

Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre elkoyma yapılabilmesi için kanunun uygun gördüğü bir eşya var olmalıdır. 

İspat aracı olarak yararlı görülen ya da eşya veya kazanç müsaderesinin konusunu oluşturan malvarlığı değerleri, muhafaza altına alınır. (CMK m. 123/1)

Şüpheli veya sanık ile tanıklıktan çekinebilecek kimseler arasındaki mektuplara ve belgelere; bu kimselerin nezdinde bulundukça elkonulamaz. Bu kişiler şöyledir;

• Şüpheli veya sanığın nişanlısı.
• Evlilik bağı kalmasa bile şüpheli veya sanığın eşi. 
• Şüpheli veya sanığın kan hısımlığından veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoyu.
• Şüpheli veya sanığın üçüncü derece dahil kan veya ikinci derece dahil kayın hısımları.
• Şüpheli veya sanıkla aralarında evlâtlık bağı bulunanlar
• Avukatlar veya stajyerleri veya yardımcıları
• Hekimler, diş hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ve diğer bütün tıp meslek veya sanatları mensupları
• Malî işlerde görevlendirilmiş müşavirler ve noterler

Elkoyma İşlemi

El konulacak eşyaları veya diğer mal varlıklarını nezdinde bulunduran kişi, talep üzerine bunları göstermeli ve teslim etmelidir. Elkoyma işlemi, resmi bir tutanak ile kayda geçirilir. Kolluk görevlisinin kimliği, elkoyma işlemiyle alakalı tutanakta belirtilir.

Askeri alanlarda gerçekleştirilecek elkoyma işlemi, Cumhuriyet savcısının denetiminde, askeri yetkililerin katılımıyla ve adli kolluk güçlerinin iştirakiyle yapılır.

Elkoyma sırasında, devam eden soruşturma veya kovuşturmayla doğrudan bağlantılı olmasa da başka bir suçun işlendiğine dair şüphe uyandıran bir delil ortaya çıkarsa, bu delil muhafaza altına alınır ve derhal Cumhuriyet savcılığına bildirilir.

Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin İncelenmesi

Bir suç olgusuna ilişkin bilgiler, Devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz. Açıklanması, Devletin dış ilişkilerine, milli savunmasına ve milli güvenliğine zarar verebilecek; anayasal düzeni ve dış ilişkilerinde tehlike yaratabilecek nitelikteki bilgiler, Devlet sırrı sayılır. (CMK m. 47)

Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hâkimi veya heyeti tarafından incelenebilir. Bu belgelerde yer alan ve sadece yüklenen suçu açıklığa kavuşturabilecek nitelikte olan bilgiler, hâkim veya mahkeme başkanı tarafından tutanağa kaydettirilir

Bu madde hükmü, hapis cezasının alt sınırı beş yıl veya daha fazla olan suçlarla ilgili olarak uygulanır.

Elkonulan Eşyanın Geri Verilmesi

Şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın, soruşturma ve kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi tutulmayacağının anlaşılması halinde, re’sen veya istem üzerine geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilir. 

İstem üzerine red cevabı verilmesi halinde bu karara karşı itiraz edilebilir.

Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma hükümleri bakımından elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerleri, suçtan zarar gören mağdura ait olması ve bunlara delil olarak artık ihtiyaç bulunmaması halinde, sahibine iade edilir.

Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması

Elkonulan eşya, zarara uğraması veya değerinde esaslı ölçüde kayıp meydana gelme tehlikesinin varlığı halinde, hükmün kesinleşmesinden önce elden çıkarılabilir. Elkonulan eşyanın değerinin muhafazası ve zarar görmemesi için gerekli tedbirler alınır.

Elden çıkarma kararı, soruşturma evresinde hâkim, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir. Karar verilmeden önce eşyanın sahibi olan şüpheli, sanık veya ilgili diğer kişiler dinlenir; elden çıkarma kararı, kendilerine bildirilir

Elkonulan eşya, soruşturma evresinde Cumhuriyet Başsavcılığı, kovuşturma evresinde mahkeme tarafından, bakım ve gözetimiyle ilgili tedbirleri almak ve istendiğinde derhâl iade edilmek koşuluyla, muhafaza edilmek üzere, şüpheliye, sanığa veya diğer bir kişiye teslim edilebilir. Bu bırakma, teminat gösterilmesi koşuluna da bağlanabilir.

Özel Elkoyma

Ceza Muhakemesi Kanunu’nda bazı elkoyma tipleri özel olarak düzenlenmiştir. Bu elkoyma tiplerini şu şekilde sıralayabiliriz;

Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkoyma

Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyulması için kanun bazı şartları öngörmektedir bu şartlar şu şekilde sıralanabilir;

• Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebebi bulunması gerekmektedir
• Şüpheli veya sanığa ait mal varlığı değerleri üzerinde elkoyma işlemi yapılmalıdır
• Katalog suçlardan birinin söz konusu olması gerekmektedir. Bu tip özel elkoymanın gerçekleştirilebilmesi için kanunda sayılmış olan suç tiplerinden birisinin söz konusu olması gerekir.
• Suçtan elde edilen değere ilişkin yetkili kurumlardan rapor alınması gerekmektedir

Somut olarak belirlenen Bu taşınmaz, hak, alacak ve diğer malvarlığı değerlerinin şüpheli veya sanıktan başka bir kişinin zilyetliğinde bulunması halinde dahi, elkoyma işlemi yapılabilir.

Postada Elkoyma

Posta hizmeti veren her türlü resmî veya özel kuruluşta bulunan gönderilere elkoyulması Ceza Muhakemesi Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir. Postada elkoyma yapılabilmesi için gereken şartları şöyle sayabiliriz;

• Elkonulacak eşya bir gönderi olmalıdır
• Gönderinin suçun kanıtı olduğuna dair bir şüphe oluşmalıdır
• Gönderinin adliyenin elinin altında bulundurulması gerekmektedir
• Yetkili merciden karar alınması gerekmektedir

Avukat Bürolarında Elkoyma

Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde aranabilir. Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukatın arama sırasında hazır bulunması gerekir.

Arama sonucu elkonulmasına karar verilen şeyler bakımından bürosunda arama yapılan avukat, baro başkanı veya onu temsil eden avukat, bunların avukat ile müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu öne sürerek karşı koyduğunda, bu şey ayrı bir zarf veya paket içerisine konularak hazır bulunanlarca mühürlenir.Bu konuda gerekli kararı vermesi, soruşturma evresinde sulh ceza hâkiminden, kovuşturma evresinde hâkim veya mahkemeden istenir. Yetkili hâkim elkonulan şeyin avukatla müvekkili arasındaki meslekî ilişkiye ait olduğunu saptadığında, elkonulan şey derhâl avukata iade edilir ve yapılan işlemi belirten tutanaklar ortadan kaldırılır. Bu fıkrada öngörülen kararlar, yirmidört saat içinde verilir. (CMK m. 130/2)

Şirket Yönetimine Kayyım Atanması

Suçun bir şirketin faaliyeti çerçevesinde işlenmekte olduğu hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması halinde hâkim veya mahkeme, şirket işlerinin yürütülmesiyle ilgili olarak kayyım atayabilir.

Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Elkoyma

Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, bu kayıtların çözülerek metin hâline getirilmesine karar verilebilir. 

Bu karar hakim veya gecikmesinde sakınca bulunması halinde cumhuriyet savcısı tarafından verilebilir. Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulur. Hâkim kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Sürenin dolması veya hâkim tarafından aksine karar verilmesi hâlinde çıkarılan kopyalar ve çözümü yapılan metinler derhâl imha edilir

Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması ya da işlemin uzun sürecek olması halinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir.

Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER