Ceza Mahkemesinin Yargılama Yetkisi 2024
Yargılama yetkisi, yargı merciinin bir ceza işiyle uğraşma, onu çözme yetkisi ve ödevini ifade etmektedir. Yargıç bu ödevini yerine getirirken yargılama yaparken sınırlı olduğu alana da yargılama yetkisi denmektedir. Üç başlık altında incelenmektedir.
Madde Bakımından Yetki Nedir?
Yargı merciinin hangi suçlara bakacağını gösteren sınırlamalara Ceza Mahkemesinin madde bakımından yetkisi denmektedir. Bu yetkiye ceza muhakemesinde “görev” denmektedir. CMK m.3’te “Mahkemelerin görevleri kanunla belirlenir“ şeklinde hüküm bulunmaktadır.
Madde bakımından yetki kurallarının özellikleri şunlardır;
- Madde bakımından yetki kuralları kamu düzeniyle ilgilidir.
- CMK m.4/1 hükmü uyarınca “Davaya bakan mahkeme, görevli olup olmadığına kovuşturma evresinin her aşamasında re’sen karar verebilir”
- Davaya katılanlar da kovuşturmanın her evresinde mahkemenin görevsiz (yetkisiz) olduğunu ileri sürebilmektedir. Yasa yolları aşamasında da madde bakımından görevsizlik iddiaları öne sürülebilmektedir. Zira kovuşturma evresi, yasa yolları aşamasın da kapsamaktadır.
- CMK m.7 hükmü uyarınca “Yenilenmesi mümkün olmayanlar dışında, görevli olmayan hâkim veya mahkemece yapılan işlemler hükümsüzdür.”
- Yargıtay’a göre görevsizlik kararı verilmiş olan mahkemede dinlenen tanık anlatımları hükme esas alınmaz. Tanıkların yeniden usulüne uygun olarak çağırılıp dinlenilmesi gerekmektedir.
Görevli Mahkeme Nasıl Belirlenir?
Hakim hangi mahkemenin görevli olduğunu belirlerken iddianamedeki sevk maddesini değil, olayın anlatış biçimini esas almaktadır. İddianamedeki kanun maddeleri değil, iddianamede gösterilen maddi olaya göre görevli mahkeme belirlenmektedir.
Asliye Ceza ve Ağır Ceza Mahkemelerinin görev alanlarını “ 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun” düzenlemektedir.
5235 Sayılı Kanun’un m.14 hükmünde “Mahkemelerin görevlerinin belirlenmesinde ağırlaştırıcı veya hafifletici nedenler gözetilmeksizin kanunda yer alan suçun cezasının üst sınırı göz önünde bulundurulur.” Düzenleme bulunmaktadır. İlgili kanun hükmü uyarınca hangi mahkemenin görevli olduğu belirlenirken suçun cezasının üst sınırı göz önüne alınmaktadır.
Sulh Ceza Mahkemesinin Görev Alanına Neler Girer?
2014 yılında 6545 sayılı kanun ile yapılan değişiklik ile Sulh Ceza Mahkemeleri kaldırılmış, ve Sulh Ceza Mahkemelerinin yargılamaya ilişkin görevleri Asliye Ceza Mahkemesi’ne devredilmiştir.
5325 sayılı kanun m.10/1 hükmüne göre “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, yürütülen soruşturmalarda hâkim tarafından verilmesi gerekli kararları almak, işleri yapmak ve bunlara karşı yapılan itirazları incelemek amacıyla sulh ceza hâkimliği kurulmuştur.” Şeklinde düzenleme getirilmiştir.
İlgili kanun maddesi hükmü uyarınca Ceza Muhakemesinde gerçekleştirilecek olan gözlem altına alma, şüphelinin beden muayenesi vs. gibi kararları verme ve kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararlara karşı yapılan itirazları incelemekte Sulh Ceza Hakimliği görevlidir.
Asliye Ceza Mahkemesinin Görev Alanına Neler Girer?
Asliye Ceza Mahkemeleri, genel görevli mahkemelerdir. Bu sebeple başka bir ceza mahkemesinin görev alanına girmeyen yargılamalar Asliye Ceza Mahkemesi’nin görev alanına girmektedir.
5235 sayılı kanun m.11 hükmünde “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, sulh ceza hâkimliği ve ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere asliye ceza mahkemelerince bakılır.” Bir uyuşmazlığın Asliye Ceza Mahkemesi’nin görev alanına girmesi için iki koşulun bir arada bulunması gerekmektedir;
- Uyuşmazlık, Ağır Ceza Mahkemeleri ile özel ceza mahkemelerinin madde bakımından görev alanına girmemelidir. Bu sebeple iki yıldan fazla ve on yıla kadar (on yıl dahil) hapis cezası gerektiren davalar Asliye Ceza Mahkemesi’nin görev alanına girmektedir.
- Yasanın ilgili uyuşmazlık hakkında başka bir mahkemeyi görevlendirmemiş olması gerekmektedir.
- 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu madde 17/2’de “Bu Kanun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar, Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenen asliye ceza mahkemelerinde görülür. Ancak bu suçlarla bağlantılı olarak resmî belgede sahtecilik suçunun işlenmesi halinde, görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir.” Şeklinde düzenleme bulunmaktadır.
Ağır Ceza Mahkemesinin Görev Alanına Neler Girer?
2014 yılında 6545 sayılı kanun ile yapılan düzenleme ile Bölge Ağır Ceza Mahkemeleri kaldırılmış ve bu sebeple Ağır Ceza Mahkemelerinin görev alanları tekrardan düzenlenmiştir. Ağır Ceza Mahkemesinin görev bakımından alanına giren uyuşmazlıklar ikiye ayrılmıştır:
1.5235 sayılı kanun m.12 hükmünde “Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanununda yer alan yağma (m. 148), irtikâp (m. 250/1 ve 2), resmî belgede sahtecilik (m. 204/2), nitelikli dolandırıcılık (m. 158), hileli iflâs (m. 161) suçları, Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (318, 319, 324, 325 ve 332 nci maddeler hariç) ve 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmakla ağır ceza mahkemeleri görevlidir.
Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yargılayacağı kişilere ilişkin hükümler, askerî mahkemelerin görevlerine ilişkin hükümler ile çocuklara özgü kovuşturma hükümleri saklıdır.”Şeklinde belirtilmiştir. İlgili kanun hükmü uyarınca suçun özelliğine bakılmaksızın;
- Yağma,
- İrtikap,
- Kamu görevlisinin resmi belgeden sahteciliği,
- Nitelikli dolandırıcılık,
- Dolanlı iflas,
- Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı Ve Yedinci Bölümünde Tanımlanan Suçlar
- 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanununun Kapsamına Giren Suçlar dolayısıyla açılan davaların yargılaması ağır ceza mahkemesinde gerçekleştirilir.
- Suçun ve cezanın niteliğine göre Ağır Ceza Mahkemesi görev alanına giren suçlar;
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis,
- Müebbet hapis,
- On yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlar dolayısıyla açılan davalar ağır ceza mahkemesinin görev alanına girmektedir.
Çocuk Mahkemesi İle Çocuk Ağır Ceza Mahkemesinin Görev Alanına Neler Girer?
Çocuk Mahkemesinin görevi Çocuk Koruma Kanunu m.26/1’de “Çocuk mahkemesi, asliye ceza mahkemesi ile sulh ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından, suça sürüklenen çocuklar hakkında açılacak davalara bakar.” Şeklinde düzenlenmiştir.
Çocuk Ağır Ceza Mahkemesinin görevi Çocuk Koruma Kanunu m.26/2’de “Çocuk ağır ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakar” Şeklinde düzenlenmiştir.
Madde Bakımından Yetki Kuralarının İstisnaları Nelerdir?
İki şekilde ortaya çıkmaktadır:
- Aynı dava için farklı mahkemeler kendisini yetkili kabul edebilir, bu durumda olumlu görev uyuşmazlığı oluşmaktadır.
- Aynı dava için farklı mahkemeler kendisini yetkisiz kabul edebilir, bu durumda olumsuz yetki uyuşmazlığı oluşmaktadır.
- CMK m.4/2’de bu konuyla alakalı “Görev konusunda mahkemeler arasında uyuşmazlık çıktığında, görevli mahkemeyi ortak yüksek görevli mahkeme belirler” şeklinde düzenleme bulunmaktadır.
Madde Bakımından Yetki Kuralının İstisnaları Nelerdir?
- Suçun Hukuksal Niteliğinin Değişmesi
CMK m.6 uyarınca “Duruşmada suçun hukukî niteliğinin değiştiğinden bahisle görevsizlik kararı verilerek dosya alt dereceli mahkemeye gönderilemez.”
İddianamenin kabulünden sonra; işin, davayı gören mahkemenin görevini aştığı veya dışında kaldığı anlaşılırsa, mahkeme bir kararla işi görevli mahkemeye gönderir (CMK m.5)
- Bağlantı
Farklı yargılamalarda görülen davalarda bağlantı bulunması durumunda davalar birleştirilerek tek mahkemede görülebilir.
Madde Bakımından Görevsizlik İddiası Nedir?
- Görevsizlik iddiası kovuşturmanın her aşamasında ileri sürülebilmektedir.
- Davaya bakan mahkeme, görevli olup olmadığına kovuşturma evresinin her aşamasında re’sen karar verebilir. (CMK m.4/1)
- Duruşmada suçun hukukî niteliğinin değiştiğinden bahisle görevsizlik kararı verilerek dosya alt dereceli mahkemeye gönderilemez. (CMK m.6)
- Görevsizlik kararı veren mahkeme kararını gerekçeli olarak belirtmelidir. Hangi mahkemenin görevli olduğunu, suçun yasal unsurlarını ve uygulanması talep edilen kanun maddelerini bu gerekçede belirtilmesi gerekmektedir.
Madde bakımından verilen görevsizlik kararına karşı iki şekilde itiraz yolu bulunmaktadır:
- Adlî yargı içerisindeki mahkemeler bakımından verilen görevsizlik kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir.(CMK m.5/2)
- Merciin, itiraz üzerine verdiği kararları kesindir; ancak ilk defa merci tarafından verilen tutuklama kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir.(CMK m.271/4)
- Görevsizlik kararı yargı değişikliğine yol açıyorsa istinaf kanun yoluna tabidir.(CMK m.223/10, CMK m.272/1)
Ahmet EKİN & Stj. Mervenur ÖZKAN
