Bekçilerin Üst Arama Yetkisi

30 Kasım 2024 tarihli Resmi Gazete ile bekçilere üst arama yetkisi verildiği yayımlandı. 

Değişiklikten Önce Bekçilerin Yetkisi Nasıldı?

7245 Sayılı Çarşı Ve Mahalle Bekçileri Kanununun 7. maddesinin 6. fıkrası şu şekilde değiştirilmiştir;

Çarşı ve mahalle bekçisi durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah ya da kendisinin veya başkasının yaşamını tehlikeye sokabilecek bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı hâlinde, kendisine veya başkasına zarar verilmesini önlemek amacıyla kişiler üzerinde yoklama suretiyle el ile dıştan kontrol yapabilir. Araçlarda ise aracın dışarıdan bakıldığında içerisi görünen bölümlerini kontrol edebilir.

Bu amaçla üst ve araç araması yapılamaz, kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez.

Aynı fıkranın eski hali ise şöyleydi;

“Çarşı ve mahalle bekçisi, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah ya da tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı hâlinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dâhil gerekli tedbirleri alabilir.(Bu kısım 22.03.2023 Tarihli Anayasa Mahkemesi kararı ile iptal edilmiştir). Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez.”

Aramayı Kimler Yapabilir?

Çeşitli Kanunlarda hangi yetkililerin arama yapabilecekleri düzenlenmiştir. Bu yetkiye sahip birimler şöyledir;

• Polis: Polis Vazife Ve Salahiyet Kanunu’na göre polislerin önleme araması yapabilme yetkisi vardır
• Jandarma: Jandarma da kolluk görevlisi olarak üst araması yapabilir.
• Sahil güvenlik görevlileri: Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na göre sahil güvenlik görevlileri de üst araması yapabilmektedir.
• Gümrük muhafaza kolluk görevlileri: Gümrük Muhafaza Genel Müdürlüğü kapsamında çalışan gümrük muhafaza kolluk görevlileri de üst arama yetkisine sahiptir.
• Bekçiler: Son yapılan düzenleme ile bekçiler de üst arama yetkisine sahip olmuştur.

Arama Nedir?

Üst arama yetkisi asıl olarak Polis Vazife Ve Salahiyet Kanunu’nda düzenlenmiş ve suç işlenmesinin engellenmesi amacıyla yapılan önleyici bir arama olarak karşımıza çıkmaktadır.

PVSK m. 9/1’e göre; “Polis, tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usûlüne göre verilmiş sulh ceza hâkiminin kararı veya bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mülkî âmirin vereceği yazılı emirle; kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kâğıtlarını ve eşyasını arar; alınması gereken tedbirleri alır, suç delillerini koruma altına alarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre gerekli işlemleri yapar.”

Arama Nerelerde Yapılabilir?

Önleme araması aşağıdaki yerlerde yapılabilir:

• 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamına giren toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapıldığı yerde veya yakın çevresinde.
• Özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya sendikaların genel kurul toplantılarının yapıldığı yerin yakın çevresinde. c) Halkın topluca bulunduğu veya toplanabileceği yerlerde. 
• Eğitim ve öğretim özgürlüğünün sağlanması için her derecede eğitim ve öğretim kurumlarının idarecilerinin talebiyle ve rektör, acele hallerde de dekan veya bağlı kuruluş yetkililerinin zabıtadan yardım talep etmeleri halinde, yüksek öğretim kurumlarının içinde, bunların yakın çevreleri ile giriş ve çıkışlarında.
• Umumî veya umuma açık yerlerde. 
• Her türlü toplu taşıma araçlarında, seyreden taşıtlarda. 

Konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz.

Üst Araması Nasıl Yapılır?

Üst aramasının nasıl yapılacağı Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nin 28. Maddesinde şöyle düzenlenmiştir;

• Aramanın gerçekleştirileceği yerde, öncelikle kişilerin kaçmasını ve saldırmasını engelleyecek şekilde gerekli güvenlik tedbirleri alınır.
• Kolluk görevlileri, kolluk görevlisi olduğunu ispatlayan kimliğini gösterir.
• Üst araması, kişinin cinsiyetinde bulunan görevli tarafından yapılır.
• Üst ve eşya araması sırasında, yapılan aramanın konusu olan eşyanın ne olduğu veya aramanın yapılmasına temel teşkil eden sebepler ilgiliye açıklanır.
• Üst araması sırasında, kişinin beraberinde olan eşya da, mümkünse elektromanyetik cihazlarla, değilse beş duyu organı aracılığıyla aranır. Sahipsiz eşya hakkında da aynı hüküm uygulanır.
• Kişi direndiği takdirde üst ve eşya araması orantılı güç kullanılarak gerçekleştirilir.
• Üst ve eşya araması, kişinin veya aracın ilk durdurulduğu yerde veya o yerin yakınında, mümkün olduğu kadar başkalarının göremeyeceği tarzda yapılır. Başka yere götürülerek arama yapılamaz. Gerektiğinde kolluk aracından veya yakındaki kapalı bir yerden yararlanılabilir.
• Üst araması sırasında, kişinin üstünde veya eşyasında rastlanan özel kâğıt ve zarflar, içinde müsadereye tâbi bir eşya bulunması ihtimali dışında açılmaz; açıksa dahi yazılı bilgiler okunamaz.
• Kişinin kanunlara göre izin verilmeyecek bir şeyi taşıdığına ilişkin makul şüphenin bulunması ve aramanın amacına başka türlü ulaşılamaması hâlinde, üst araması aşağıda belirtilen şekilde giysiler çıkartılmak suretiyle yapılabilir:

1. Arama yapılmadan önce, bu aramayı yapmanın neden gerekli görüldüğü ve nasıl yapılacağı, o birimde görevli en üst kolluk âmiri tarafından ilgiliye bildirilir.
2. Arama, aynı cinsiyetten görevliler tarafından yapılır; arama işlemi kimsenin görmemesini sağlayacak tedbirler alınarak gerçekleştirilir.
3. Arama, kişinin utanma duygusunu en az ihlâl edecek bir şekilde yapılır; önce bedenin üst kısmındaki giysiler çıkarttırılır; bedenin alt kısmındaki giysiler, üst kısmındaki giysiler giyildikten sonra çıkarttırılır. Bu giysiler mutlaka aranır.
4. Arama sırasında bedene dokunulmaması için gerekli özen gösterilir.
5. Arama, mümkün olduğunca kısa bir süre içinde bitirilir. Yapılan aramanın neticesinde bir suça ilişkin iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kişi yakalanır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER