Arama Nedir? Şartları Nelerdir? (CMK m. 116 – 121)

Arama, ceza muhakemesi hukukunda suçluların veya suç delillerinin ele geçirilmesi amacıyla yapılan bir işlemdir.

Arama, temel hak ve özgürlüklere müdahale ettiği için kanunla belirlenen usullere uygun olarak yapılmalıdır.

Aramanın Türleri Nelerdir?

Aramanın türleri adli arama ve önleme araması olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Önleme Araması Nedir?

Önleme araması, suç işlenmesini önlemek veya tehlikeyi bertaraf etmek için yapılan bir aramadır. Önleme araması, hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin yazılı emriyle yapılabilir.

Önleme araması, idari bir işlem olduğu için savcının yetkisi yoktur. Önleme araması, Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda ve Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir.

Polis, tehlikenin önlenmesi amacıyla, sulh ceza hakiminin kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda mülki âmirin vereceği yazılı emirle kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kâğıtlarını ve eşyasını arar. Alınması gereken tedbirleri alır. Suç kanıtlarını koruma altına alarak gerekli işlemleri yapar.

Adli Arama Nedir?

Adli arama, suç işlendikten sonra maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için yapılan bir aramadır.

Adli arama, hakim veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının kararıyla yapılabilir. Adli arama, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda ve Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir.

Aramanın Koşulları Nelerdir?

Arama yapılması bir takım koşullara tabidir. Bu koşullar şu şekilde sayılabilir:

Makul Suç Şüphesi

CMK m.116 gereğince arama yapılabilmesi için şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler, yakalanabileceği veya suç kanıtlarının elde edilebileceği yönünde makul suç şüphesi olması gerekir.

Hakim Kararı ya da Yetkili Merciin Yazılı Emri

Arama işlemleri genellikle hakim kararıyla gerçekleştirilir. Bu bağlamda, soruşturma aşamasında sulh ceza hakimi, kovuşturma aşamasında ise olayı ele alan mahkeme yetkilidir. Ancak acil durumlarda gecikme kabul edilemezse, Cumhuriyet savcısı yazılı emriyle veya Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı durumlarda kolluk amiri tarafından verilen yazılı emirle kolluk görevlilerine arama yetkisi tanıyabilir.

Arama Yapılacak Kişinin Gerçek Kişi Olması

Aramaya tabi kişiler bakımından kural olarak bir sınırlama söz konusu değildir. Ancak tüzel kişiler, şüpheli veya sanık sıfatıyla aranamaz. Bununla birlikte kusur yeteneği olmayan kişiler de şüpheli veya sanık sıfatıyla aranamazlar.

Arama için şüphelinin mutlaka fail olması gerekmez, azmettiren veya yardım eden olarak suça iştirak ettiği yönündeki şüphede yeterlidir.

Aramanın Zamanı

Arama kural olarak gündüz yapılmalıdır. Gündüz başlanan arama, her koşulda gece sürdürülebilir. Bununla birlikte gece vaktinde arama yapılabilir. Ancak gece araması; konut, işyeri ve kapalı yerlerde yapılamaz. Bu kuralın ise istisnaları bulunmaktadır. Bu istisnalar:

• Suçüstü hali,
• Gecikmesinde sakınca bulunan durumlar,
• Yakalanmış ya da gözaltına alınmış olan kişinin firar etmesi,
• Firar eden tutuklunun veya hükümlünün yakalanması.

Arama Yapılacak Yer

Arama yapılacak yere göre koşulları değişmektedir.

Üst Arama

Kişinin üzerinde gerçekleştirilen arama, beden muayenesine evrilmeyecek şekilde, giysilerin içinde veya altında yapılan, gözle ve elle gerçekleştirilen bir arama sürecidir. Bu arama, beden muayenesine dönüşmemelidir.

Konut Arama

Konut ile eklentilerinde yapılan aramalar konut araması kabul edilir.

İşyerinde Arama

İşyeri kişinin mesleki faaliyetini yürüttüğü yer ve eklentileri olup buralarda yapılan aramalar işyerinde arama kabul edilir.

Araç Arama

Her türlü deniz, hava ve kara ulaşım aracında yapılan arama.

Eşyada Arama

Konut, araç ve işyeri dışında kalan eşyalarda yapılan aramadır.

Arama Kararı veya Arama Emri

Hakim kararı alınmış ya da gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına erişilememesi durumunda ise kolluk amirinin yazılı talimatıyla kolluk görevlileri arama gerçekleştirebilir. Ancak, konut, işyeri ve kamuya kapalı olmayan kapalı alanlarda arama, hakim kararı alınmış ya da gecikmesinde sakınca bulunan durumlar dışında sadece Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle yapılabilir. Kolluk amirinin yazılı talimatıyla yapılan arama sonuçları derhal Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirilir.

Arama kararı veya emrinde; arama nedeni, aranacak kişi, konut veya adres, arama emrinin geçerli olacağı süre gibi detaylara yer verilmelidir. Bu bilgilerin arama kararı veya emrinde bulunmaması durumunda, gerçekleştirilen arama hukuka aykırı kabul edilir.

Arama kararı veya emri, arama işleminden önce hazır olmalıdır. Belirtilen arama kararına dayanarak yalnızca bir defa arama yapılabilir.

Bilgisayarlarda Arama

Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerinde arama yapılabilmesi için;

• Soruşturmaya başlanmış olması
• Somut delillere dayanan kuvvetli şüphe bulunması,
• Başka şekilde delil elde edilmesinin mümkün olmaması,
• Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerinin şüphelinin kullanımında olması

Hakim veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilmesi aranmaktadır. Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilmesi halinde, verilen kararlar 24 saat içinde hakim onayına sunulmalıdır. Bu süreç içerisinde sunulmazsa veya hakim aksi karar verirse bu halde çözümü yapılan metinler derhal imha edilir.

Arama kural olarak bilgisayarın bulunduğu yerde yapılır. Şifrenin çözülememesi gibi zaruri durumlarda bilgisayarlara el konularak başka yerde arama yapılabilmektedir. Cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir.

Aramanın Yapılması

Arama adli kolluk tarafından yapılır. Avukatlık bürolarında yapılacak aramalarda Cumhuriyet savcısının da hazır bulunması gerekmektedir.

Askeri mahallerde yapılacak arama adli kolluk görevlileri tarafından yerine getirilir. Arama Cumhuriyet savcısının nezaretinde, askeri makamların katılımıyla yapılmalıdır.

Olay yerindeki görevlerine başlayan adli kolluk görevlisi, bu işlemleri yerine getirmesini engellemeye çalışan veya yetkisi çerçevesinde aldığı tedbirlere uymayan kişileri, işlemler tamamlanana kadar ve gerekirse zor kullanarak engeller.

Arama sırasında direnişle karşılaşılması durumunda, adli kolluk görevlileri zor kullanma yetkisini kullanabilir. Ancak, kolluk görevini yerine getirirken, kişilere karşı görevin gerektirdiği ölçünün dışında güç kullanılırsa, kasıtlı yaralama suçuyla ilgili hükümler uygulanır.

Aramanın Sona Ermesi

Aramada yapılan işlemler tutanak ile kayıt altına alınır. Tutanakta işlemleri yapan kişilerim kimlikleri açıkça yazılmalıdır.

Aramanın sonunda hakkında arama işlemi uygulanan kimseye istemi üzerine aramanın 116 ve 117. maddelere göre yapıldığını ve 116. maddede gösterilen durumda soruşturma veya kovuşturma konusu fiilin niteliğini belirten bir belge ve istemi üzerine elkonulan veya koruma altına alınan eşyanın listesini içeren bir defter ve eğer şüpheyi haklı kılan bir şey elde edilmemiş ise bunu belirten bir belge verilir.

Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kâğıtlarını inceleme yetkisi Cumhuriyet savcısı ve yargıca aittir. Kolluğun belge veya kâğıtları inceleme yetkisi yoktur. Hakim tarafından verilen arama kararlarına karşı, itiraz kanun yolu açıktır.

Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.

Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN