Akdi Faiz Nedir?

Ödenecek faiz miktarının taraflarca kararlaştırılması halinde akdi (iradi) faizden söz edilir. Ticari işlerde hem anapara hem de temerrüt faiz miktarı serbestçe kararlaştırılabilir.

Basit (Adi) Faiz Nedir ve Bileşik Faiz Nedir?

Basit (adi) faiz, hem anapara faizinde hem de temerrüt faizinde sadece anaparaya faiz işletilmesini ifade eder. Faizin belli devreler sonunda anaparaya eklenmesi suretiyle yeniden oluşan meblağa faiz yürütülmesi ise bileşik faiz olarak adlandırılır.

Anapara Faizi Nedir?

3095 sayılı kanunun 1. maddesi kanuni faiz başlığı ile anapara faizini düzenlemiştir. Hükme göre, BK ve TTK’ye göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse bu ödeme yıllık %24 üzerinden yapılır. Anapara faizi alacağı ister adi ister ticari işten doğsun, sonuç değişmez.

Temerrüt Faizi Nedir?

Temerrüt faizi, taahhütlerin gerektirmiş olduğu ödemeleri yapmayan borçlu kişinin veya daha önceden belirlenmiş süre içerisinde menkul kıymetler teslimatlarını yapmayan borsa üyelerinin borcuna eklenmiş faize verilen isimdir.

TBK m. 88 Kapsamında Anapara Faizi

Birinci ihtimal, anapara faizi ödeme borcu söz konusu olduğu halde, anapara faiz oranının belirlenmemiş olması halidir. TBK m.88/1 gereğince anapara faizine uygulanacak oran faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir. TBK m.88/1 gereğince, “Faiz ödeme borcunda uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir”. Hükümde yer alan “faiz ödeme borcunun” ifadesinden, faiz ödeme borcunun doğduğu anlaşılmakla birlikte, faiz borcunun kaynağı olarak; “sözleşmeden doğan anapara faizi” – “kanundan doğan anapara faizi” şeklinde bir ayrım yapılmamıştır

İkinci ihtimal olarak taraflar sözleşme ile faiz borcuna uygulanacak olan oranı kararlaştırmamış olabilirler. Bu durumda TBK m.88/2 hükmünün uygulanması söz konusu olacaktır. TBK m.88/2 hükmüne göre, “Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz”. Şu halde sözleşme ile kararlaştırılacak anapara faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen %24 oranının yüzde ellisi olan %36 oranını aşamayacaktır. Bu hüküm gereğince sözleşmeyle kararlaştırılacak faiz oranına bir üst sınır getirilmektedir. Taraflarca sözleşme ile %36’dan daha az bir oran kararlaştırılmışsa sözleşme ile kararlaştırılan oran uygulanacaktır. Kanunun anapara faizi için öngördüğü bu sınırı aşan faiz oranlarının kararlaştırıldığı durumlarda, anapara faizinin üst sınırını aşan oran bakımından “kısmi hükümsüzlük” zorunludur.

TBK m. 120 Kapsamında Temerrüt Faizi Nedir?

Birinci ihtimal, temerrüt faizi oranının sözleşme ile belirlenmemiş olması halidir. TBK m.120/1 gereğince, “Uygulanacak yıllık temerrüt faizi oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa, faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir”. Hükümde geçen ilgili mevzuat, temerrüt faizi oranını düzenleyen 3095 sayılı FK m.2/1 hükmüne gönderme yapmaktadır. FK m.2/1 gereğince, “Bir miktar paranın ödenmesinde temerrüde düşen borçlu, sözleşme ile aksi kararlaştırılmadıkça, geçmiş günler için 1 inci maddede belirlenen orana göre temerrüt faizi ödemeye mecburdur”. 3095 sayılı FK m.1 hükmünde belirlenen faiz üst sınır oranının Bakanlar Kurulu tarafından günümüzde %24 olarak tayin edildiğini ifade etmiştik. Bu durumda yapılan kanuni atıf gereğince kanuni temerrüt faizi oranı da %24 olacaktır.

İkinci ihtimal olarak taraflar temerrüt faizi oranını kararlaştırmış olabilirler. Bu durumda TBK m.120/2 hükmü uygulama alanı bulacaktır: “Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık temerrüt faizi oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamaz. TBK m.120/1 hükmü, FK m.2/1 hükmüne gönderme yaptığına göre, temerrüt faizi oranının sözleşmede kararlaştırıldığı hallerde bu oran, FK m. 2/1 uyarınca belirlenen faiz oranının yüzde yüz fazlasını aşamayacaktır. Şayet taraflar azami sınırdan daha yüksek bir oran belirlemişlerse aşkın temerrüt faizi oranı kısmi hükümsüzlüğe uğrayacaktır. Örneğin, taraflarca %50 oranında kararlaştırıldığı ihtimalde, bu oran, %24’un yüzde yüzü olan %48’i aştığından, taraflarca kararlaştırılan temerrüt faiz oranı %48 olarak kabul edilecektir.

Üçüncü bir ihtimal olarak taraflar sözleşmede anapara faizi kararlaştırmış ve fakat temerrüt faizi oranı kararlaştırmamış olabilir. TBK m.120/3 gereğince, “Akdî faiz oranı kararlaştırılmakla birlikte sözleşmede temerrüt faizi kararlaştırılmamışsa ve yıllık akdî faiz oranı da birinci fıkrada belirtilen faiz oranından fazla ise, temerrüt faizi oranı hakkında akdî faiz oranı geçerli olur”.

Ticari Faiz Nedir?

Hukukumuzda tarafların birbirleri ile yapmış olduğu işlemler adi iş ve ticari iş olmak üzere ikiye ayrılır. Ticari işlere uygulanan faiz ticari işlerde faiz olarak nitelendirilir.

Ticari Faizin Özellikleri Nelerdir?

Adi işlerde taraflar arasında faiz, taraflar arasında kararlaştırılmamışsa faiz istenemez. Ancak ticari işlerde faiz, taraflar arasında kararlaştırılmasa kanuni sınırlar içerinde istenebilir. 

Tacir olmanın hükümlerine ilişkin Türk Ticaret Kanununun 20’nci maddesi uyarınca da tacir olan veya olmayan bir kişiye, ticari işletmesiyle ilgili bir iş veya hizmet görmüş olan tacir, verdiği avanslar ve yaptığı giderler için, ödeme tarihinden itibaren faize hak kazanır.

Türk Ticaret Kanununun 8’inci maddesinin birinci fıkrasında, tarafların ticari işlerde faiz oranını serbestçe belirleyebileceği hükme bağlanmıştır.

Yargıtay 19. Hukuk Dairesi 18.09.2013 tarihli kararına göre “… davacı banka ile imzalanan Genel Kredi Sözleşmesi bankacılık işi olup TTK’nın 4. maddesi gereği ticari iş niteliğindedir. Aynı Yasa’nın 8. maddesine göre; ticari işlerde temerrüt faiz oranı serbestçe belirlenecektir. Bu durumdaki TBK.’ndaki 88. ve 120. maddelerindeki hükümlerinin ticari işler bakımından uygulanabilirliği bulunmamaktadır.”.

Bileşik Faiz Nedir?

Bileşik faiz, bir yatırımın veya kredinin üzerinden elde edilen faizin, zamanla ana para miktarına eklenerek yeni dönemlerdeki faiz hesaplamalarına da dahil edilmesine denir. 

Bileşik Faizin Uygulaması Nasıldır?

Adi işlerde bileşik faiz uygulanması yani faize faiz yürütülmesi Türk Borçlar Kanunu ile açıkça yasaklanmıştır (TBK m. 388/3)

3095 sayılı Kanunun 3’üncü maddesinde de Türk Ticaret Kanunu hükümleri saklı tutulmak suretiyle bileşik faiz uygulaması yasaklanmıştır. Türk Ticaret Kanununda sadece üç istisnai halde bileşik faizin uygulanabileceği kabul edilmiştir. Söz konusu istisnai haller şunlardır;

• Üç aydan aşağı olmamak üzere cari hesaplarda, taraflar tacir ise faize faiz yürütülmesi mümkündür. (TTK m. 8/2).
• Üç aydan aşağı olmamak üzere her iki taraf bakımından ticari iş niteliğini haiz olan ödünç sözleşmelerinde taraflar tacir ise faize faiz yürütülebilir. (TTK m. 8/2),
• Kambiyo senetlerinde müracaat hakkının kullanılması sebebiyle ödeme yapan müracaat borçlusu, kendinden önce gelen kişilere rücu ederken ödediği faizlere tekrar faiz isteyebilir (TTK m. 726, 778/1-d, 818/1-l)

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Uğur DUDAKLI