Adli Yardım Nedir?
Adli yardım, kişilerin ve ailelerinin geçimini ciddi biçimde zorlamadan yargılama giderlerini kısmen veya tamamen ödeyemeyecek durumda olmalarını dikkate alarak onlara geçici olarak yargılama masraflarından muafiyet sağlayan bir hukuki düzenlemedir (HMK m. 334/1). Bu yardım, sadece dava süreçlerinde değil, geçici hukuki koruma taleplerinde ve icra takibinde de uygulanabilir (HMK m. 334/1).
Adli Yardımın Şartları
Adli yardımın şartları aşağıdaki gibidir:
Yoksulluk Kriteri
Adli yardım talep eden kişinin, kendisinin ve ailesinin geçimini ciddi şekilde zorlamadan yargılama giderlerini kısmi veya tamamen karşılayamayacak durumda olması gerekmektedir. Yoksulluk, mutlak fakirlik olarak algılanmamalıdır; önemli olan, kişinin finansal durumunun yargılama masraflarını karşılamaya yetmediğidir (HMK m. 334/1).
Dayanaklı İstem Koşulu
Adli yardım talebinde bulunan kişinin, dava veya geçici hukuki koruma taleplerinin açıkça dayanaktan yoksun olmaması gerekir. 2013 yılında yapılan düzenlemeyle, adli yardım talebinin “haklılık” ölçütü yerine “dayanaklılık” şartına bağlanmış ve bu sayede adli yardımın kapsamı genişletilmiştir (HMK m. 334).
Adli Yardımdan Kimler Yararlanabilir?
Adli yardım esas olarak gerçek kişiler içindir. Ancak kamu yararına çalışan dernekler ve vakıflar, mali açıdan zorluk yaşamadan giderlerini kısmen veya tamamen ödeyemeyecek durumda olduklarında adli yardımdan faydalanabilirler (HMK m. 334/2).
Diğer tüzel kişilikler, örneğin ticari şirketler, adli yardımdan yararlanamazlar. Ayrıca, yabancıların adli yardımdan yararlanabilmesi için yoksulluk ve dayanaktan yoksun olmama şartlarının yanında karşılıklılık (mütekabiliyet) ilkesinin de sağlanmış olması gerekir (HMK m. 334/3).
Adli Yardım Talebi
Adli yardım başvurusu, ilgili mahkemeye yapılır. Davalarda, çekişmesiz yargı işlerinde ve geçici hukuki koruma taleplerinde, görevli mahkeme, asıl işin bulunduğu yerin icra mahkemesidir (HMK m. 336/1). İcra ve iflas takibinde adli yardımdan yararlanmak mümkündür; fakat iflas kararından sonra adli yardım talebinde bulunulamaz. Yasa yollarına başvuru sırasında da adli yardım talebi yapılabilir ve bu talep, bölge adliye mahkemesine veya Yargıtay’a iletilir (HMK m. 336/3).
Evrağın Sunulması ve Harçlardan Muafiyet
Adli yardım talebine ilişkin evraklar, harç ve vergilerden muaftır (HMK m. 336/4). Talep sahibi, iddiasının özeti, dayandığı kanıtlar ve mali durumunu gösteren belgelerle başvuruda bulunmalıdır (HMK m. 336/2). 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile belediye veya ihtiyar heyetlerinden alınacak yoksulluk belgesi gerekliliği kaldırılmıştır; bu nedenle mali durumun ispatı için yargıca ikna edici herhangi bir belge sunulabilir.
Mahkeme Karar Süreci
Mahkeme, adli yardım talebi hakkında duruşma yapmadan karar verebilir (HMK m. 337/1). Ancak, talep durumunda duruşmalı inceleme yapılabilir ve adli yardım talebinin reddine ilişkin kararların gerekçeleri açıkça belirtilmelidir (HMK m. 337/1). Mahkeme, adli yardım koşullarını re’sen araştırma yetkisine sahiptir; gerekli kanıtları toplayabilir ve davanın karşı tarafını dinleyebilir.
Adli Yardım Talebinin Reddine Karşı İtiraz
Adli yardım talebinin reddine karşı itiraz edilebilir (HMK m. 337/2, c. 1). İtiraz, kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde yapılmalıdır ve dilekçe ile başvurulmalıdır (HMK m. 337/2, c. 1). İtiraz eden mahkeme, dosyayı adli yardım talebinin yapıldığı mahkemenin birden fazla dairesi varsa, sıradaki daireye; tek daire varsa en yakın mahkemeye gönderir (HMK m. 337/2, c. 2). İtiraz sonucunda verilen karar kesindir. Ancak, adli yardım talebi reddedilirse, sonradan ödeme gücündeki ciddi azalma gerekçe gösterilerek yeniden başvurulabilir (HMK m. 337/2, c. 3).
Adli Yardımın Sonuçları ve Etkileri
Adli yardım kararı verilene kadar, harç, gider ve kanıt avansı alınmaz (Yazı İşleri Yönetmeliği m. 205/2). Adli yardım kararı şu hakları sağlar (HMK m. 335/1):
Yargılama ve takip giderlerinden geçici olarak muafiyet.
Yargılama ve takip giderleri için teminat gösterme yükümlülüğünden muafiyet.
Davanın avukatsız takibi gerekiyorsa, avukat sağlanması ve avukat ücretinin daha sonra ödenmesi.
Mahkeme, talep sahibinin bu haklardan sadece bazılarına da karar verebilir (HMK m. 335/2). Adli yardım, hükmün kesinleşmesine kadar geçerlidir (HMK m. 335/3). Önceki yargılama giderlerini kapsamaz (HMK m. 337/3).
Adli yardım, geçici bir muafiyet sağlar. Adli yardım kararından dolayı ertelenen tüm yargılama giderleri ve Devlet tarafından ödenen avanslar, davanın sonucunda haksız çıkan kişiden tahsil edilir. Adli yardımdan yararlanan kişi haksız çıkarsa, uygun görülürse yargılama giderlerinin en fazla bir yıl içinde eşit taksitler halinde ödenmesine karar verilebilir (HMK m. 339/1). Eğer adli yardım kararının tahsili, kişinin mağduriyetine neden olacaksa, mahkeme, bu ödemelerden tamamen veya kısmen muaf tutulmasına karar verebilir (HMK m. 339/2).
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
