Paraların Ödenmesi veya Paylaştırılması

İcra takibinin son aşaması, satıştan elde edilen paranın alacaklılara ödenmesi veya paylaştırılmasıdır. Hacizli malların satışından gelen tutar, tüm alacaklıların alacaklarını karşılamaya yetiyorsa herhangi bir paylaşım yapılmadan borç tamamen ödenir ve kalan para borçluya iade edilir. Ancak, satıştan elde edilen para alacakların tamamını karşılamaya yetmezse, paraların paylaştırılması gündeme gelir.

Bu ödeme veya paylaştırma işlemi, icra dairesi tarafından kendiliğinden gerçekleştirilir. Ancak bunun yapılabilmesi için, haczedilen tüm mal ve alacakların satılmış olması gerekir. Bununla birlikte, hacizli malların sadece bir kısmı satılmışsa, icra dairesi elde edilen paranın bir kısmını, alacaklılara alacakları oranında avans olarak dağıtabilir (İİK m. 138/1).

Satıştan elde edilen paradan öncelikle, tüm alacaklıları ilgilendiren ortak giderler karşılanır (İİK m. 138/1). Geriye kalan tutar ise alacaklılara paylaştırılır. Bu ortak giderler arasında satış masrafları, paylaştırma giderleri, nakliye ücretleri ve yediemin ücretleri sayılabilir.

Paraların Paylaştırılması

Hacizli malların tamamı satıldıktan sonra, elde edilen para öncelikle ortak giderler düşülerek alacaklılar arasında alacakları oranında paylaştırılır (İİK m. 138/1). Bu paylaştırma sırasında yalnızca asıl alacak değil, işlemiş faizler, takip masrafları ve vekâlet ücreti de dikkate alınır.

Eğer satıştan elde edilen para, hacze aynı derecede katılan tüm alacaklıların alacaklarını karşılamaya yetmezse, icra dairesi paylaştırma işlemine geçmeden önce ek hacizler gerçekleştirir. Bu işleme “tamamlama haczi” denir ve icra dairesi bunu kendiliğinden yapar; alacaklının ayrıca bir talepte bulunmasına gerek yoktur. Tamamlama haczi kapsamında haczedilen mallar en kısa sürede paraya çevrilir (İİK m. 139).

Buna rağmen elde edilen toplam para tüm alacakları karşılamazsa, icra dairesi bir sıra cetveli düzenler ve paralar bu cetvele göre paylaştırılır (İİK m. 140). Tamamlama haczi, icra dairesi tarafından kendiliğinden gerçekleştirilen bir işlemdir.

Sıra Cetveli

Tamamlama haczi yapılmasına rağmen satıştan elde edilen para, hacze aynı derecede katılan tüm alacaklıların alacaklarını tam olarak karşılamaya yetmezse, icra dairesi bir sıra cetveli hazırlar (İİK m. 140/1). Sıra cetveli, hangi alacaklının hangi sırada ve ne kadar ödeme alacağını gösteren bir listedir. Eğer bir mal üzerinde birden fazla alacaklı haciz koydurmuşsa, bu cetveli ilk haciz işlemini gerçekleştiren icra dairesi düzenler. Ancak, satıştan elde edilen tutarın tüm alacakları karşılaması durumunda sıra cetveli hazırlanmasına gerek kalmaz.

Sıra cetveli kesinleşmeden paraların paylaştırılması mümkün değildir. Alacaklılar, iflas durumunda hangi sıraya girmeleri gerekiyorsa, sıra cetvelinde de aynı şekilde sıralanır (İİK m. 140/2). Ödeme işlemi bu sıraya göre yapılır. Aynı sırada yer alan alacaklılara ise alacakları oranında (garameten) ödeme yapılır.

1. Sıra: Rehinli Alacaklar

Rehinli alacaklar, devlet alacaklarından bile öncelikli olup, ilk sırada ödenir. Rehin alacaklılarının tamamı alacaklarını almadan, bir sonraki sıradaki alacaklara geçilemez.

2. Sıra: Konkordatoda Geçici Mühlet Sonrası Komiser İzniyle Doğan Alacaklar

Konkordato konusunu daha sonra ele alacağımız için burada yalnızca şu bilgiyi vermekle yetiniyoruz: Geçici mühlet kararı sonrasında, komiserin izniyle doğan borçlar, rehinli alacaklardan hemen sonra ve diğer tüm alacaklardan önce ödenir (İİK m. 308c).

3. Sıra: Malın Aynından Kaynaklanan Kamu Alacakları

Rehinli alacaklar tamamen ödendikten sonra, satılan malın aynından doğan kamu alacaklarına geçilir. Örneğin, bir taşınmazın satışında emlak vergisi veya bir aracın satışında motorlu taşıt vergisi (MTV) gibi doğrudan ilgili malın aynına bağlı kamu alacakları bu grupta yer alır. Ancak, malın aynından kaynaklanmayan kamu alacakları bu öncelikten yararlanamaz.

4. Sıra: İmtiyazlı Adi Alacaklar

Malın aynından doğan kamu alacakları da ödendikten sonra, imtiyazlı adi alacaklara ödeme yapılır. Kanun, bu alacaklar için de belirli bir öncelik sırası öngörmüştür:

• İşçi ve işveren ilişkisinden doğan alacaklar ile nafaka alacakları,
• Velayet ve vesayet ilişkisi nedeniyle borçlunun yönetiminde bulunan kişilere ait alacaklar,
• Özel kanunlarda imtiyazlı olduğu belirtilen alacaklar.

5. Sıra: İmtiyazsız Adi Alacaklar

Rehinle teminat altına alınan alacaklar, malın aynından doğan kamu alacakları ve imtiyazlı adi alacaklar ödendikten sonra geriye kalan tüm özel hukuk alacakları, imtiyazsız adi alacak olarak kabul edilir. Bu tür alacaklar en son sırada ödenir.

İcra dairesi, hazırlanan sıra cetvelinin birer suretini tüm ilgililere tebliğ eder (İİK m. 141). Tebligatın ardından, ilgililer durumlarına göre ya şikâyet ya da itiraz yoluyla sıra cetveline karşı hukuki yollara başvurabilirler.

Sıra cetveli düzenlendikten sonra tebligatı alan ve cetvelde alacaklı olarak görünen herkes, bir bankadan alınmış kesin ve süresiz teminat mektubunu dosyaya sunarak kendisine düşen payı tahsil edebilir. Ancak, borçlu, devlet veya adli yardımdan yararlanan kişiler için teminat gösterme zorunluluğu bulunmamaktadır (İİK m. 142a/1).

Sıra Cetveline Karşı Şikayet

Eğer sıra cetvelinin hazırlanmasında usule aykırılık olduğu iddia ediliyorsa, tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde şikâyet yoluna başvurulabilir (İİK m. 142/3). Bu şikâyetleri incelemekle görevli mahkeme icra mahkemesidir. Şikâyet sebepleri arasında en yaygın olanı, alacaklının kendi sırasının yanlış belirlendiği iddiasıdır. Hem takip borçlusu hem de takip alacaklıları sıra cetveline karşı şikâyet hakkına sahiptir.

Eğer şikâyet süresi içinde başvurulmaz veya mahkeme başvuruyu reddederse, sıra cetveli kesinleşir ve bu aşamadan sonra paraların paylaştırılması gerçekleştirilebilir. Ancak, icra mahkemesi şikâyet başvurusunu haklı bulursa, sıra cetvelinin iptal edilerek düzeltilmesine karar verir. Bu durumda icra dairesi yeni bir sıra cetveli düzenler. Sıra cetvelinin şikâyet üzerine düzeltilmesi yalnızca başvuru sahibini değil, tüm alacaklıları kapsayacak şekilde uygulanır.

Sıra Cetveline Karşı İtiraz

Bir alacaklı, başka bir alacaklının alacağının varlığına, miktarına veya sırasına itiraz etmek istiyorsa, bunu tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde genel mahkemelerde dava açarak ileri sürmelidir (İİK m. 142/1).

Sıra cetveline karşı itiraz hakkı yalnızca takip alacaklılarına aittir; takip borçlusu bu yola başvuramaz. Ayrıca, itiraz edecek alacaklı, daha önce ilgili alacağa itiraz etme imkânına sahip olmasına rağmen bu hakkını kullanmamışsa, artık sıra cetveline itiraz ederek bu alacağa karşı çıkamaz. Örneğin, alacaklı daha önce mükellefiyetler listesine itiraz etme fırsatına sahipken bunu kullanmamışsa, artık sıra cetveli üzerinden bu alacağa karşı itirazda bulunamaz.

Kendi sırasına itiraz etmek isteyen bir alacaklı, itiraz davası açmak yerine şikâyet yoluna başvurmalıdır (İİK m. 142/3).

Sıra cetveline karşı açılan itiraz davası, basit yargılama usulüne göre görülür (İİK m. 142/2). Davacı, iddiasını ispat etmek zorunda değildir; ispat yükü davalıya aittir. Davalı, alacağına veya sırasına itiraz edilen alacaklıdır. Bu tür davalarda görevli mahkeme icra mahkemesi değil, genel mahkemelerdir. Yetkili mahkeme ise icra takibinin yapıldığı yer mahkemesidir. Davanın açılması için belirlenen süre, sıra cetvelinin tebliğinden itibaren 7 gündür (İİK m. 142/1).

Eğer itiraz davası süresinde açılmaz ya da mahkeme itirazı reddederse, sıra cetveli kesinleşir ve bu aşamadan sonra paraların paylaştırılması yapılabilir. Ancak, itirazın kabul edilmesi durumunda sıra cetveli iptal edilmez; sadece, davacı alacaklının alacağı, davalı alacaklının payından karşılanarak ödenir. Yani, dava sonucunda tüm alacaklılar değil, yalnızca davacı alacaklı yarar sağlar.

Ödeme veya Paylaştırmadan Sonra Yapılacak İşlemler

Alacağı tamamen ödenen alacaklıya ait senet, icra dairesi tarafından borçluya teslim edilir (m. 144/1). Eğer alacak kısmen ödenmişse, alacaklı senedini geri alabilir. Ancak icra dairesi, senet üzerinde hangi tutar için geçerli olacağını belirtir veya senedin niteliğine göre ilgili kurumlara gerekli kayıtları yaptırır (İİK m. 144/2).

İlamların icrasında ise borçlu talep ederse, kendisine ilamın tamamen veya kısmen icra edildiğini gösteren, harçsız ve ücretsiz bir belge verilir (İİK m. 144/3). Ayrıca, bir taşınmazın satışını gerçekleştiren icra dairesi, o taşınmaz üzerindeki irtifak hakları, taşınmaz mükellefiyetleri ve taşınmaz rehin haklarına ilişkin kayıtların tapu sicilinden terkin veya naklini de sağlar (İİK m. 144/4).

Eğer icra dairesi alacaklıya hata sonucu fazla ödeme yaparsa, bu fazla ödenen tutarı geri almak için mahkeme kararına gerek olmaksızın doğrudan alacaklıdan tahsil edebilir (İİK m. 361).

Sıra Cetveline İtiraz ve Şikayetin Farkları/Benzerlikleri

• Şikayette icra mahkemesine başvurulur. İtirazda ise genel mahkemelere başvurulur.
• Alacaklı kendi sırasına karşı koyacaksa şikayet yoluna gitmelidir. Ancak alacaklı kendi alacağına, diğer alacaklıların alacaklarına veya sıralarına karşı koyacaksa itiraz davası açmalıdır.
• Şikayette de itirazda da başvuru süresi tebliğden itibaren 7 gündür.
• Borçlu da sıra cetveline karşı şikayet yoluna gidebilir. Fakat borçlu sıra cetveline karşı itiraz davası açamaz.
• Şikayette başvurunun kabul edilmesi halinde sıra cetveli iptal edilir, yeni bir sıra cetveli düzenlenir. İtirazda ise başvurunun kabul edilmesi halinde sıra cetveli iptal edilmez, davalının payından bir miktar, davacının alacağının ödenmesine tahsis edilir.
• Şikayette başvuru sonucundan şikayet yoluna başvurmayan diğer alacaklılar da yararlanır. İtirazda ise başvuru sonucundan sadece itiraz başvuru sunu yapmış olan (davacı) alacaklı yararlanır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN