Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırımlar (TCK m. 50 )
Kısa Süreli Hapis Cezası (TCK Madde 50) Nedir?
Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır (TCK m.49/2).
1 yıl veya daha az süreli hapis cezasına hükmedilmesi halinde, bu hapis cezası yerine adli para cezası gibi birtakım alternatif yaptırımlara çevrilebilecektir.
Seçenek Yaptırımlara Çevrilme Şartları Nelerdir?
- 1 yıl veya daha az süreli hapis cezasına mahkum olmak.
- Mahkemenin seçenek yaptırıma çevirme yönünde kanaat kullanması.
1 yıl veya daha süreli hapis cezalarında seçenek yaptırıma çevrilip çevrilmeme konusunda mahkemenin takdir yetkisi vardır. Mahkeme, bu takdir yetkisini suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre kullanacaktır.
Seçenek Yaptırımlara Çevirme Zorunluluğu
Kural olarak, kısa süreli hapis cezalarını seçenek yaptırıma çevirme konusunda mahkemenin takdir yetkisi bulunmaktadır. Ancak bazı hallerde kanun, mahkemeye takdir yetkisi tanımamıştır.
Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir (TCK m.50/3).
Seçenek yaptırıma çevirme zorunluluğunun şartları şu şekilde sıralanabilir:
- Daha önce hapis cezasına mahkum edilmemiş olmak.
- Mahkum olunan hapis cezasının 30 gün veya daha az süreli olması.
- Suçu işlediği sırada 18 yaşını doldurmamış olanlar ve 65 yaşını bitirmiş olanlar bakımından 1 yıl veya daha süreyle hapis cezasına mahkum edilmek.
Seçenek Yaptırımlar Nelerdir?
TCK’nın 50. Maddesinin 1. Fıkrasında seçenek yaptırımlar şu şekilde sayılmıştır:
- Adlî para cezası
- Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesi
- En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etme
- Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma
- Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınması
- Belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanma
- Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılma
Taksirli Suçlarda Seçenek Yaptırıma Çevirme
Taksirli suçlardan dolayı hükmolunan hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı halinde, adlî para cezasına çevrilebilir. Ancak, bu hüküm, bilinçli taksir halinde uygulanmaz (TCK m.50/4).
Bilinçsiz taksirle işlenen suçlarda hükmolunan hapis cezasının 1 yıldan fazla(uzun süreli) olması halinde ve diğer koşullar da oluşmuşsa hapis cezası sadece adli para cezasına çevrilebilecektir. Ancak bilinçli taksirle işlenen suçlarda böyle bir imkan öngörülmemiştir.
Suç Tanımında Adli Para Cezasının Seçenek Olması
Suç tanımında hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörüldüğü hallerde, hapis cezasına hükmedilmişse; bu ceza artık adlî para cezasına çevrilmez (TCK m.50/2).
Böyle bir durumda kanun koyucu adli para cezasını seçenek olarak sunmuştur. Ancak mahkeme tercihini hapis cezasından yana kullanması halinde, bu hapis cezasının tekrar seçenek yaptırımlara çevrilmesi mantık hatası olacağından kanunda bu durum yasaklanmıştır.
Seçenek Tedbirlerin Yerine Getirilmemesinin Sonuçları
Uygulamada asıl mahkûmiyet, TCK’nın 50. maddesi hükümlerine göre çevrilen adlî para cezası veya tedbirdir (TCK m.50/5). Ancak tedbirlerin gerekleri yerine getirilmez ise asıl mahkumiyet hapis cezası olarak kabul edilecektir.
Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığınca yapılan tebligata rağmen otuz gün içinde seçenek tedbirin gereklerinin yerine getirilmesine başlanmaması veya başlanıp da devam edilmemesi halinde, infaz hâkimliği kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir ve bu karar derhal infaz edilir (TCK m.50/6).
Hükmedilen seçenek tedbirin hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi durumunda, infaz hâkimliğince tedbir değiştirilir (TCK m.50/7).
Stj. Av. Mehmet Ali YILDIRIM
