Grev Ne Demek?

Grev ve lokavt, çalışma hayatında işçi ve işveren arasındaki hak ve çıkar dengesinin korunmasında önemli bir yere sahip olan, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümünde sıkça başvurulan yöntemlerdir.

Grev, işçilerin iş bırakma hakkını kullanarak taleplerini dile getirdiği bir eylem biçimiyken, lokavt ise işverenlerin, işyerini kapatarak işçilerin taleplerine karşılık verdiği bir savunma mekanizmasıdır. Her iki kavram da modern iş hukukunun temel unsurlarından biridir.

Grevin Tanımı

İşçilerin, topluca çalışmamak suretiyle işyerinde faaliyeti durdurmak veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmak amacıyla, aralarında anlaşarak veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği karara uyarak işi bırakmalarına grev denir.

İşçilere grev hakkı anayasal anlamda ilk olarak 1961 Anayasası ile verilmiş 1982 Anayasası’nda ise toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde işçilerin grev hakkına sahip oldukları belirtilmiştir.

Anayasa m. 51/1’e göre; “Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler.  Bu hakkın kullanılmasının ve işverenin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnaları kanunla düzenlenir.”

Grevin Unsurları Nelerdir?

Grevin unsurları aşağıda sayılmıştır:

• İşin Bırakılması,
• İşçilerin Aralarında Anlaşmaları veya Bir Kuruluşun Kararlarına Uymaları.

İşin Bırakılması

Grevin ilk unsuru söz konusu işin, işçiler tarafından bırakılmasıdır. Yapılan işin işçi olmayan kişiler tarafından bırakılması grev olarak nitelendirilemez. Örneğin bir iş yerinde stajyerlerin işi bırakması grev değildir.

İş bırakma eyleminin grev olarak nitelendirilmesinin diğer şartı ise yapışan işin tamamen bırakılmasıdır. İşin yavaşlatılması veya özensiz yapılması, iş bırakma eylemi olmadığından grev anlamına gelmez.    

İşçiler tarafından gerçekleştirilen iş bırakma eyleminin grev kapsamında değerlendirilmesi için aranan şartlardan bir diğeri de iş bırakma eyleminin belirli bir amaca dayanması gerektiğidir. İşin bırakılması işçiler tarafından işin tamamen durdurulması veya işin niteliğine göre önemli derecede aksatmak amacıyla yapılmalıdır. Bu amacı taşımayan iş bırakma eylemleri toplu nitelik taşısa bile grev olarak değerlendirilemez.

Son olarak işin bırakılması eyleminin grev kapsamında olması için işçiler tarafından topluca gerçekleştirilmesi gerekir. Topluca kavramı mevzuatta somutlaştırılmamıştır. İş bırakma eyleminin topluca gerçekleştirilmesi, işyerindeki tüm işçilerin işi bırakması gerektiği anlamına gelmez. İşyerinde azımsanamayacak ölçüde çoğunlukta işçinin işi bırakması toplu olarak iş bırakma olarak değerlendirilebilir. Bir baskı vasıtası olamayacak sayıdaki işçinin hangi amaçla olursa olsun işlerini bırakması grev olarak değerlendirilemeyecektir.

İşçilerin Aralarında Anlaşmaları veya Bir Kuruluşun Kararlarına Uymaları

Grevin ikinci unsuru iş bırakmanın işçilerin aralarındaki bir anlaşmaya veya bir kuruluşun verdiği karara dayanmasıdır. İş bırakma kuruluşun kararına dayanıyorsa bu kararın iş yerinde işin durdurulması veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmak amacıyla alınması gerekir

İşçilerin anlaşmadan veya bir kuruluşun kararına dayanmadan iş bırakmaları grev olarak nitelendirilemez. Örneğin birkaç işçinin iş şartlarını beğenmemeleri dolayısıyla işe gelmemesi grev kapsamında değildir.

Kanuni Grev Ne Demek?

Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması hâlinde, işçilerin ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını korumak veya geliştirmek amacıyla, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılan greve kanuni grev denir.

Kanuni Grevin Unsurları Nelerdir?

Kanuni grevin unsurları aşağıda sayılmıştır;

• Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması Sırasında Uyuşmazlık Çıkması,
• Belirli Bir Amaçla Karar Alınması ve Uygulanması.

Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması Sırasında Uyuşmazlık Çıkması

Kanuni grevin ilk unsuru toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkmasıdır. Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasındaki uyuşmazlık arabuluculuk aşamasında da giderilememişse bu durumda kanuni greve gidilebilecektir.

Olağan arabuluculuk sürecinden önce ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözülememesi nedeniyle kanuni greve gidilemez. Burada dikkat edilmesi gereken husus toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında gerçekleşen uyuşmazlıklar kavramıdır örneğin toplu iş sözleşmesinin görüşülmesi sırasında ortaya çıkan uyuşmazlıklar için kanuni greve gidilemeyecektir.

Belirli Bir Amaçla Karar Alınması ve Uygulanması

Kanuni greve ancak işçilerin ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını korumak veya geliştirmek amacıyla gidilebilir. Bu amaç dışında yapılan Genel grev, siyasi amaçlı grev ve dayanışma grevi ile işyeri işgali, işi yavaşlatma, verimi düşürme ve diğer direnişler kanuni grev olarak değerlendirilemez.

Kanuni Grev Kararının Alınması

Kanuni grev kararını almaya yetkili kuruluş, toplu iş sözleşmesini yapmaya yetkili işçi sendikasıdır. Konfederasyonların ya da işçilerin kanuni grev kararı alma yetkileri yoktur.

Kanuni grev kararı görevli makam tarafından arabuluculuk uyuşmazlık tutanağının tebliğ edildiği tarihinden itibaren “60 gün içinde” alınabilir ve bu süre içerisinde 6 iş günü önceden karşı tarafa bildirilecek tarihte uygulamaya konulabilir. Bu süre içerisinde grev kararının alınamaması veya uygulanacağı tarihin karşı tarafa bildirilmemesi halinde işçi sendikasının toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi düşer. (STİSK m. 60/1)

Grev kararı, işçi sendikasınca işyeri veya işyerlerinde derhal ilan edilir. (STİSK m. 60/3)

Kanuni Grev Kararının Uygulanması

 Grev ve lokavt kararlarının uygulanacağı tarih, kararı alan tarafça karşı tarafa tebliğ edilmek üzere notere ve bir örneği de görevli makama tevdi edilir. Uygulama tarihi, kararı alan tarafça ayrıca işyeri veya işyerlerinde derhâl ilan edilir. (STİSK m. 60/5)

Grev kararı alınıp karşı tarafa bildirilirse bildirilen tarihte grevin başlaması gerekir aksi takdirde grev hakkı düşer. Süresi içerisinde grev kararı uygulamaya konulamamışsa ve alınmış bir lokavt kararı da yoksa veya süresi içerisinde lokavt da uygulamaya konulamamışsa yetki belgesinin de hükmü kalmaz. (STİSK m. 60/4)

Grev halinde mülki amirin yetkileri

Grevin uygulanması sırasında mahallin en büyük mülki amirleri halkın günlük yaşamı için zorunlu olan ve aksaması muhtemel hizmet ve ihtiyaçları karşılayacak, işyerinde faaliyetin devamlılığını sağlayacak tedbirleri almaya yetkili kılınmıştır. Mülki amirler tedbir alırken sınırsız yetkiye sahip değildir. Grev ve lokavtın uygulanması sırasında mahallin en büyük mülkî amirinin kamu düzenine ilişkin alacağı tedbirler, kanuni bir grev veya lokavtın uygulanmasını engelleyici nitelik taşıyamaz.

Grev Yasağı veya Kısıtlamasının Bulunmaması

Grev Yasakları

Grev yasakları geçici grev yasağı ve sürekli grev yasağı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 

Geçici Grev Yasağı

Geçici grev yasağı grev hakkının kullanılmasının belirli durumların ortaya çıkması nedeniyle geçici olarak kısıtlanmasıdır. Geçici grev yasağı şu 3 durumda konulabilir:

• Genel hayatı önemli ölçüde etkileyen doğa olaylarının gerçekleşmesi durumunda; Cumhurbaşkanı, genel hayatı önemli ölçüde etkileyen doğa olaylarının gerçekleştiği yerlerde bu durumun devamı süresince yürürlükte kalmak kaydıyla gerekli gördüğü işyerlerinde grev ve lokavtı yasaklayabilir. Yasağın kalkmasından itibaren altmış gün içinde altı iş günü önce karşı tarafa bildirilmek kaydıyla grev ve lokavt uygulamasına devam edilir.

• Sefer halindeki kara, hava, demir ve deniz ulaştırma araçlarında; Başladığı yolculuğu yurt içindeki varış yerlerinde bitirmemiş deniz, hava, demir ve kara ulaştırma araçlarında grev ve lokavt yapılamaz. Bu durumda Sefer halindeki kara, hava, demir ve deniz ulaştırma araçlarında uygulanır. Başladığı yolculuğu bitiren ulaştırma araçlarında grev yapılabilir.

Sürekli Grev Yasağı

Can ve mal kurtarma işlerinde; cenaze işlerinde ve mezarlıklarda; şehir şebeke suyu, elektrik, doğal gaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğalgazdan başlayan petrokimya işlerinde; Millî Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığınca doğrudan işletilen işyerlerinde; kamu kuruluşlarınca yürütülen itfaiye ve hastanelerde grev ve lokavt yapılamaz.

Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca kurulan ve faaliyet gösteren borsalar ve teşkilatlanmış diğer pazar yerleri, merkezî takas kuruluşları, merkezî saklama kuruluşları ile MKK tarafından yürütülen hizmetlerde grev ve lokavt yapılamaz.

Grev Oylaması

Grev oylaması kanuni grev sürecinin ihtiyari bir unsuru olup grev kararı alınan iş yerindeki belirli sayıdaki işçinin görevli makama başvurmasıyla grev kararın uygulanıp uygulanmayacağının işçilerin oyuyla belirlenmesidir.

Grevin ertelenmesi

Grev ertelemesi kanuni greve karar verilmesi veya kanuni grevin uygulanması durumunda idarenin, belirli nedenlerle grevin uygulanmasını belirli bir süre durdurması ve bu süre içerisinde tarafları anlaşmaya zorlamasıdır. 

Karar verilmiş veya başlanmış olan kanuni bir grev veya lokavt; genel sağlığı veya millî güvenliği, bozucu nitelikte ise Cumhurbaşkanı bu uyuşmazlıkta grev ve lokavtı altmış gün süre ile erteleyebilir. Erteleme süresi, kararın yayımı tarihinde başlar.

Erteleme kararının yürürlüğe girmesi üzerine, arabulucu, uyuşmazlığın çözümü için erteleme süresince her türlü çabayı gösterir. Erteleme süresi içerisinde taraflar aralarında anlaşarak uyuşmazlığı özel hakeme de götürebilir.

 Erteleme süresinin sonunda anlaşma sağlanamazsa, altı iş günü içinde taraflardan birinin başvurusu üzerine uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür. Aksi takdirde işçi sendikasının yetkisi düşer.

Grevin Durdurulması

Anayasamızın 54. Maddesi gereği Grev hakkı ve lokavt iyiniyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz.

Taraflardan birinin veya Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının başvurusu üzerine mahkemece, grev hakkı veya lokavtın iyi niyet kurallarına aykırı tarzda toplum zararına veya millî servete zarar verecek şekilde kullanıldığının tespit edilmesi hâlinde, uygulanmakta olan grev veya lokavtın durdurulmasına karar verilir.

Tarafların Özel Hakeme Gitmek İçin Anlaşması

Uyuşmazlığın tarafları anlaşarak toplu hak veya çıkar uyuşmazlıklarının her safhasında özel hakeme başvurulabilir.

Taraflar arasında özel hakeme başvurma hususunda yazılı anlaşmanın yapılmasından sonra grev uygulanmasına gidilemez. Uygulanmakta olan grev varsa da anlaşmayla birlikte grevin uygulanmasına devam edilemez.

Kanun Dışı Grev

Kanuni grev için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan grev kanun dışıdır. Örneğin yetkili olmayan sendikanın yaptığı grev, toplu iş sözleşmesinde arabulucuya gitmeden yapılan grev, grev yasağı veya kısıtlaması olan durumlarda yapılan grev, kanuni grev için aranan koşullar gerçekleşmeden yapıldığından kanun dışı grevdir.

Taraflardan her biri, karar verilen veya uygulanmakta olan bir grev veya lokavtın kanun dışı olup olmadığının tespitini mahkemeden her zaman talep edebilir. Mahkeme bir ay içinde karar verir. Karar hakkında istinaf yoluna başvurulması hâlinde bölge adliye mahkemesi bir ay içinde kesin olarak karar verir. Verilecek karar, tarafları, işçi ve işveren sendikasının üyelerini bağlar ve ceza davaları için kesin delil teşkil eder.

Hâkim tedbir olarak dava konusu grev veya lokavtın durdurulmasına karar verebilir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN