Haksız Tahrik Nedir?
Haksız tahrik, bir kişinin haksız bir eylemin etkisiyle yoğun öfke veya derin üzüntü yaşaması sonucu suç işlemesi durumunu ifade eder. Diğer bir deyişle, haksız bir davranışa karşılık olarak tepki niteliğinde suç işlenmesidir.
Bu durumda, failin öfke veya üzüntüsü, haksız bir eylemden kaynaklanmalıdır; yoksa kişinin kendi duygusal tepkilerinin suç işlemeye neden olması hukuken bir anlam taşımaz. Haksız tahrik kurumu, failin haksız bir eylem nedeniyle duygusal dengesinin bozulması ve kendini kontrol edemeyerek suç işlemesi sonucunda cezasının hafifletilmesi amacıyla oluşturulmuştur. Fail, kendisine yöneltilen haksız bir eyleme, suç işleyerek tepki verir.
Hukuksal Niteliği
Haksız tahrik, bir “hukuka uygunluk” nedeni değildir; ancak failin kusur yeteneğini azaltan bir sebeptir. Bu nedenle, haksız tahrik suçu hukuken meşru hale getirmez; yalnızca cezayı hafifletir.
Haksız Tahrikin Koşulları
Haksız tahrikinin koşulları aşağıda sayılmıştır:
- Haksız tahrikin uygulanabilmesi için şu koşulların bulunması gerekmektedir:
- Failin tepki gösterdiği bir haksız eylem olmalıdır.
- Eylemin haksız olması şarttır.
- Bu haksız eylemin, fail üzerinde öfke veya şiddetli üzüntü yaratmış olması gerekmektedir.
- Suç, haksız eylemi gerçekleştiren kişiye karşı işlenmelidir.
Haksız Tahrikin Diğer Kurumlarla İlişkisi
Haksız tahrik ile meşru savunma bir arada uygulanamaz. Meşru savunma, bir hukuka uygunluk nedeni olduğu için fail zaten ceza almaz. Meşru savunma, en yüksek derecede tahrik olarak kabul edildiğinden, kendi içinde haksız tahriki barındırmaktadır.
Haksız tahrik ile yaş küçüklüğü bir arada uygulanabilir. Bu durumda cezada hem yaş küçüklüğü hem de haksız tahrik nedeniyle indirim yapılabilir.
Tam akıl hastalığı ceza sorumluluğunu ortadan kaldırdığı için haksız tahrikin uygulanmasına gerek kalmaz. Ancak kısmi akıl hastalığı ile haksız tahrik birlikte uygulanabilir ve ceza her iki nedenden dolayı indirilebilir.
Haksız tahrik ve tasarlama bir arada uygulanabilir mi sorusu tartışmalıdır. Tasarlama için plan yapmanın yeterli olduğu görüşü kabul edilirse birlikte uygulanabilir; ancak tasarlama için soğukkanlılık gerektiği görüşü kabul edilirse, haksız tahrik ile tasarlama bir arada bulunamaz.
Haksız tahrik, işlenen her suç için ayrı ayrı dikkate alınır. Birden fazla suçu kapsayan içtimalarda, bazı suçlar için haksız tahrik uygulanırken diğerleri için uygulanmayabilir.
Suça iştirak söz konusu olduğunda, yalnızca haksız tahrik altında suç işleyen failin cezası indirilir. Diğer suç ortakları bu indirimden yararlanamaz.
Haksız tahrik ve tekerrür hükümleri birlikte uygulanabilir.
Haksız tahrik, takdiri indirim nedenleriyle birlikte değerlendirilebilir. Ancak aynı durum hem haksız tahrik hem de takdiri indirim sebebi olamaz ve iki kez ceza indirimi yapılamaz.
Haksız tahrik, sonucu nedeniyle ağırlaşmış suçlarda da uygulanabilir.
Kan gütme saiki ile işlenen kasten öldürme suçlarında, haksız tahrik indirimi uygulanmaz. Bu tür suçlar, acı ve öfke değil, öç alma amacına dayandığı için haksız tahrik indirimi yapılmaz.
Haksız Tahrikin Sonuçları
Haksız tahrikin ceza hukuku açısından bazı sonuçları vardır:
Genel Bir İndirim Nedeni: Haksız tahrik, genel bir indirim nedenidir ve tüm suçlar için uygulanabilir. Hakim, tahrikin ağırlığına göre cezada dörtte birden dörtte üçe kadar indirim yapabilir (Türk Ceza Kanunu m. 29). Tahrik, failin kusur yeteneğini azalttığı için ceza indirimi yapılır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda “ağır tahrik” ve “hafif tahrik” ayrımı kaldırılmıştır.
Yasal Bir İndirim Nedeni: Haksız tahrik, takdiri bir indirim nedeni değildir; yasaldır ve şartları oluştuğunda hakimin ceza indirimi yapması zorunludur. Hakim, yalnızca indirim oranı üzerinde takdir yetkisine sahiptir.
Bu kurallar çerçevesinde haksız tahrik, suç işleyen kişinin cezai sorumluluğunun azaltılmasına yönelik önemli bir hukuki kurumdur ve doğru uygulandığında adaletin sağlanmasında önemli bir rol oynar.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR
