Basın İş Kanunu Nedir? Sağladığı Haklar Nelerdir?
Basın İş Kanunu, basın yayın organlarında çalışan kimselerin haklarını korumak amacıyla oluşturulan bir kanundur. 5953 sayılı Basın İş Kanununda basın yayın organlarında çalışan işçilerin kıdem ve ihbar hakları, mesleki güvenceleri, ücretleri, fazla çalışma ve yıllık izinleri detaylıca düzenlenmiştir. Söz konusu kanunda diğer işçilerden farklı olarak basın yayın organlarında çalışan işçilere ayrıcalık tanınmıştır.
Kimler Basın İş Kanununa Tabidir?
5953 sayılı Basın İş Kanunu’nun 1. Maddesine göre; “Bu Kanun hükümleri Türkiye’de yayınlanan gazete, internet haber siteleri, internet haber siteleri ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki “işçi” tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanır. Bu Kanunun şümulüne giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.”
Buna göre Basın İş Kanununa tabi olan kişiler yazı işleri müdürü, haber müdürü, editör, yazar, muhabir, spiker, fotoğrafçı, kameraman, istihbarat şefi, ressam, redaktör, çevirmen, düzeltmen ve karikatüristtir.
Basın İş Kanunu Sağladığı Haklar Nelerdir?
Basın İş Kanununun sağladığı bazı haklar aşağıdaki gibidir:
- Ücret hakkı
- Ölüm tazminatı
- Haftalık izin hakkı
- Yıllık izin hakkı
- Olağanüstü izin
- Fazla mesai alacağı
- Sendikalaşma hakkı
- Fesih hakkı
- Kıdem hakkı ve diğer tazminat hakları
Kıdem Tazminatı Hakkı
Basın İş Kanununa göre bir işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için en az 5 yıl çalışmış olması gerekmektedir. İşçinin çalışmış olduğu 5 yıl, mesleğe giriş tarihinden itibaren hesaplanır.
İşçiler meslekte 5 yılını doldurduğu takdirde iş sözleşmesinin feshi durumunda kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Ayrıca kıdem tazminatı için Basın İş Kanununda bir tavan sınır belirlenmiş olup işçinin bu sınırın üzerinde bir tazminat almasının önüne geçilmiştir.
Kıdem tazminatı Basın İş Kanunu m.6’da düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre;
“Kıdem hakkı gazetecinin mesleke ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanır.
Akdin feshi halinde gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak tazminatı almaya hak kazanır.
Birinci maddenin şümulüne giren bir işyerinde işverenle arasındaki hizmet münasebeti bir veya müteaddit mukaveleye istinaden fasılasız olarak en az beş yıl sürmüş olan gazetecinin işine son verilmesi yapılacak yazılı ihbardan itibaren üç ay geçtikten sonra muteber olur. Beş seneden az hizmeti olanlar için bu ihbar müddeti bir aydır.
İhbar müddetinin son günü olan tarih tazminata esas tutulur ve yıllık izinden sayılmaz.
Gazeteci yıllık iznini kullanmamışsa, işine son verilmesi halinde, izin müddetine ait ücreti kendisine peşin olarak verilir.
Hizmetine bu madde hükümlerine göre son verilen gazeteciye feshi ihbar edilen mukavelenin taallük ettiği her hizmet yılı veya küsuru için, son aylığı esas ittihaz olunmak suretiyle her yıl için bir aylık ücreti miktarında tazminat verilir. (İptal ikinci cümle: Anayasa Mahkemesinin 4/5/2023 Tarihli ve E: 2021/62, K: 2023/89 Sayılı Kararı ile.) İlk mukavele yılında bu miktar hesaplanmaz.
Bir defa kıdem tazminatı alan gazetecinin kıdemi, yeni işine girişinden itibaren hesaplanır. Ancak, buna aykırı olarak işverenle gazeteci arasında yapılacak mukavele muteberdir.
İşverenin maddi imkansızlık sebebiyle gazetecinin tazminatını bir defada ödeyememesi halinde, tediye en çok dört taksitte yapılır ve bu taksitlerin tamamının süresi bir yılı geçemez. Ancak, bu bölünme o iş yerinin mali vergisini tahakkuk ettiren maliye şubesinin, müessesenin zarar etmekte olduğu kararı üzerine yapılabilir.
(Ek: 9/8/2002-4773/12 md.; Değişik: 22/5/2003-4857/116 md.) İş Kanununun 18, 19,20, 21 ve 29 uncu maddesi hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.”
İhbar Tazminatı Hakkı
İhbar tazminatında işveren ile işçinin arasındaki iş ilişkisinin en az 5 yıl sürmüş olduğu durumda işverenin işçinin işine son vermeden 3 ay önce bildirimde bulunması gerekmektedir.
Eğer ki 5 yıldan az ise bu süre 1 aya düşer. İş sözleşmesini işçinin sonlandırdığı durumda ise işçinin işverene 1 ay önceden yazılı bildirimde bulunması gerekmektedir. İş sözleşmesinin bu sürelere uyulmadan sonlandırıldığı durumda bu sürelere karşılık gelen aylık ücret ihbar tazminatı olarak ödenir.
İş Güvencesi Hakları
Basın İş Kanununda işçilerin sözleşmesinin haksız bir sebeple feshedilmesi halinde gazetecilere iş güvencesi hakkı tanınmıştır.
İş güvencesi hakkı kapsamında gazeteciler işten haksız bir şekilde çıkarılırsa işe iade davası açabilir. İşe iade davası sonucunda gazetecinin haksız şekilde işten çıkarıldığının tespitinde gazetecinin işe iadesi ve gazeteci lehine tazminata karar verilir.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
