Haczi Caiz Olmayan Mal ve Haklar

Bütün modern hukuk sistemlerinde olduğu gibi bizim hukuk sistemimizde de ihkakı hak (kendiliğinden hak alma) kural olarak yasaktır (TCK m.150). Hak sahibi olan kişiler, mahkemeye başvurup lehine karar almış olsa dahi zorla hakkını elde edemez. Bu noktada, hak sahiplerine hakkının teslim edilmesinde devlet görevlidir. Devlet, cebri icra yoluyla alacaklıların haklarına kavuşmasını sağlamaktadır. Cebri icra yöntemiyle, borçlunun mal ve haklarına el konulup sattırılır ve elde edilen para alacaklıya ödenir.

Haciz, icra takibi kesinleştikten sonra alacaklının talebiyle, borcunu ödemeyen borçlunun alacağı karşılayacak kadar mal ve haklarına icra dairesi tarafından hukuken el konulmasıdır. Kural olarak, borçlunun borcuna yetecek kadar mal ve haklar haczedilebilmektedir. Ancak borçlunun ve ailesinin insan onuruna yaraşır bir şekilde yaşaması için bazı malların haczedilemeyeceği kanunda düzenlenmiştir (İİK m. 82,83). Ekonomik anlamda bir değeri olmayan şeyler de haczedilemeyecektir.

Haczi caiz olmayan mal ve haklar, tamamının haczi caiz olmayan mal ve haklar ve kısmen haczi caiz olmayan mal haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

Tamamının Haczi Caiz Olmayan Mal ve Haklar

Kanunen devredilmesi yasaklanmış mal ve haklar

Kanunen başkasına devredilmesi yasaklanmış olan mal ve hakların haczedilip satılması kanunun dolanılması sonucu doğuracağından bu mal ve hakların haczedilmesi caiz değildir. Örnek vermek gerekirse; kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar (TMK m.23), oturma hakkı (TMK m.823) gibi hakların devredilemeyeceği kanunda açıkça düzenlenmiştir. Dolayısıyla bu mal ve hakların haczi caiz olmayacaktır.

İcra ve İflas Kanunu’nun 82. maddesinde sayılan mal ve haklar

• Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,
• Devlete ait mallar ve kamu tüzel kişiliği olan kurum ve kuruluşların malları kanun gereği haczedilemez.
• Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedeni çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,
• Berberin makası, terzinin dikiş makinesi gibi eşyalar bu kategoriye örnek olarak verilebilir.
• Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi        kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri,
• Buzdolabı, çamaşır makinesi, koltuk takımı, yatak gibi gerekli ev eşyalarının haczi caiz değildir. Ancak bu eşyalardan birden fazla olması durumunda fazla olanlar haczedilebilecektir.
• Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları,
• Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları,
• Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu,
• Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alet ve edevat,
• Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları,
• Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar,
• Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri,
• Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri,
• Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar,
• Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar,
• Borçlunun haline münasip evi,
• Öğrenci bursları.

Kısmen Haczi Caiz Olmayan Mal ve Haklar

İİK m. 83/1’de kısmen haczi caiz olan mal ve haklar düzenlenmiştir. Söz konusu madde şu şekildedir: “Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir.”

Söz konusu kanun maddesinde sayılan maaş ve ücretlerden, borçlunun kendisinin ve ailesinin geçimi için zorunlu olan kısım haczedilemeyecektir. Ancak geri kalan kısım haczedilebilecektir. Borçlunun ve ailesinin geçimi için zorunlu olan kısmı icra müdürü takdir edecektir. Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz (İİK m.83/2).

Stj. Av. Mehmet Ali YILDIRIM