Deniz Ticaretinde Taşıyanın Hakları Nelerdir?
Deniz ticaretinde taşıyanın hakları ayrı ayrı inceleme konusu olup kısaca bahsetmek gerekirse;
Navlun ve Diğer Alacaklar Bakımından Taşıyanın Hakları
Taşıyanın navlun sözleşmesinden doğan en önemli hakkı navlun alacağıdır.
Taşıyan duruma göre navlundan hariç sürastarya ücreti, müşterek avarya garame alacağı, eşyanın tevdi masrafları, eşyanın emniyet altına alınması ve kurtarılması için yapılan masraflar, zararların tazmini hakkına da sahiptir.
Navlunun miktarı ve ödeme şekli, sözleşmede serbestçe tayin edilebilir. Sözleşmede kararlaştırılmamışsa, yükleme zamanı ve yerine mutat olan navlun ödenir.
Navlunun zaman üzerine kararlaştırılması da mümkün olup navlun hesabına esas alınacak süre, yüklemenin belli bir günde başlayacağı öngörülmüşse o günden, yoksa hazırlık bildiriminde bulunulduğu günü izleyen günden itibaren işlemeye başlar ve boşaltmanın tamamlandığı gün sona erer.
Aksi kararlaştırılmadıkça navlun alacağı, eşyanın tesliminin istendiği anda ve her halde boşaltma süresinin sonunda muaccel olur. Taşıyan hiçbir halde eşyayı navlun yerine kabul etmek zorunda değildir.
Eşyanın Zıyaa veya Hasarının Navlun Alacağına Etkisi
Eşyanın hasara uğramış olması, taşıyanın navlun alacağını etkilemez.
Taşıyan zarardan sorumlu olması halinde dahi navlunu talep hakkına sahiptir. Ancak Boşaltma süresinin sonuna kadar bir kaza sonucunda zıyaa uğrayan eşya için navlun ödenmez; peşin ödenmiş ise geri alınır.
Niteliği itibariyle, özellikle içinden bozulma, kendiliğinden eksilme ve olağan akma ve sızma yüzünden zıyaa uğrayan eşya ile yolda ölen hayvanlar için, teslim edilmiş olup olmadıklarına bakılmaksızın navlun ödenir.
Navlun ve Diğer Alacakları Talep Hakkının Muhatabı Kimdir?
Navlun ve taşıyana ait diğer alacakların borçlusu navlun sözleşmesinin tarafı sıfatıyla taşıtandır.
Navlun sözleşmesi ile navlun, sürastarya ve taşıyanın talep edebileceği diğer alacakların gönderilen tarafından ödeneceği kararlaştırılabilir ya da konşimento veya taşıma senedine bu tür kayıt konabilir. Buna göre, gönderilen navlun sözleşmesi veya konşimento uyarınca ödemesi gereken borçları ödemek koşuluyla teslim alabilir.
Gönderilen eşyanın teslimini talep hakkını kullanmazsa, taşıtan, navlun sözleşmesi gereğince navlunu ve diğer alacakları taşıyana ödemekle yükümlüdür.
Taşıyanın Hapis Hakkı Nedir?
Taşıyan, navlun sözleşmesinden doğan bütün alacakları için eşya üzerinde hapis hakkına sahiptir.
Hapis hakkı, eşya, taşıyanın zilyetliğinde bulunduğu sürece devam eder. Teslimden sonra dahi otuz gün içinde mahkemeye müracaat edilmek ve eşya henüz gönderilenin zilyetliğinde bulunmak şartıyla, hapis hakkından doğan yetkilerin kullanılması mümkündür.
Hapis hakkı, sadece üzerinde hapis hakkı kullanılan eşyanın taşınması dolayısıyla doğan alacakları teminat alır.
Eşyanın değerinin taşıyanın navlun sözleşmesinden doğan alacağından fazla olduğu hallerde hapis hakkı, eşyanın tamamı üzerinde değil, değeri alacağını karşılayacak miktarda eşya üzerinde kullanılabilir.
Türk Ticaret Kanunu’nun 1203. maddesine göre, gönderilenin ödemekle yükümlü olduğu alacaklar için hapis hakkı gönderilene karşı da kullanılabilir.
Taşıyan, üzerinde hapis hakkı kullandığı eşyanın paraya çevrilmesini istemiş, fakat satış sonucunda alacağını tamamen alamamışsa, navlun sözleşmesinden doğan alacaklarının tahsil edemediği kısmını taşıtandan talep edebilir
Deniz Ticareti Hukuku, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Deniz Ticareti Hukukuna ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Can CİVAN
