Gemi Yükleme ve Boşaltma İçin Bekleme Süreleri

Gemi yükleme ve boşaltma için çeşitli süreler öngörülmüş olup Türk Ticaret Kanunu’nun 1152. maddesi vd. çeşitli düzenlemeler mevcuttur.

Süreye ilişkin hükümler emredici nitelikte olmadığından yüklemede bekleme süreleri, sürenin işlemeye başlaması ve yükleme engellerinin etkisi sözleşme ile belirlenebilir.

Gemi Yükleme (Starya) Süresi Nedir?

Yolculuk çarteri sözleşmelerinde, taşıyanın taşımayı üstlendiği eşyanın gemiye yüklenmesi için kanunen beklemek zorunda olduğu süreye starya süresi denir. Bu süre kural olarak ücretsiz ise de, taraflar bu süre için ücret ödenmesini kararlaştırabilirler.

Yükleme süresi, kural olarak ücretsiz ise de taraflar bu süre için ücret ödenmesini kararlaştırabilirler.

Yükleme süresi, yüklemenin belirli bir günde başlayacağı kararlaştırılmışsa, kararlaştırılan günde; eğer belirli bir gün kararlaştırılmamışsa yükleme için taşıyan ve yetkili temsilcisinin hazırlık bildiriminde bulunması ve bu bildirimin muhatabına ulaşmasını izleyen ilk takvim günü başlar.

Hazırlık bildirimi herhangi bir şekle tabi olmayıp hüküm doğurması için muhatabına ulaşması gerekmektedir. Söz konusu bildirim kural olarak taşıtana yapılır. Bildirim, sözleşmede geminin eşyayı almak için demirleyeceği yer olarak belirlenen yere varınca yapılır.

Yükleme süresi genellikle sözleşme ile ya beş gün-altı gün olarak ya da günde 1500 ton, 2000 ton şeklinde belirlenir. Bu hallerde yükleme süresi belirlenmiş sayılır ve belirlenmiş sürenin bitiminde starya süresi sona erer.

Sürastarya Süresi Nedir?

Taşıyan, sözleşmede kararlaştırılmış olması halinde eşyanın yükletilmesi için yükleme süresinden fazla beklemek zorundadır. Fazladan beklenen bu süreye ise sürastarya süresi denir.

Sürastarya süresi, tarafların starya süresi içinde yüklemenin tamamlanmaması ihtimalini dikkate alarak kararlaştırdıkları ek bekleme süresidir. Ancak sürastarya süresi kararlaştırılmamışsa, taşıyan yükleme süresi sona erdikten sonra yüklemenin tamamlanması için daha fazla beklemek zorunda değildir.

Sürastarya süresi sözleşme ile belirlenir; ancak sözleşmede sürastaryadan ve parasından söz edilmiş olup da süresi belirlenmemişse bu süre on gündür.

Starya süresi bitince herhangi bir bildirime gerek kalmaksızın sürastarya süresi işlemeye başlar.

Sürastarya Ücreti

Sürastarya süresi için taşıyana sürastarya ücreti ödenir.

Ücret bir zaman dilimi esas alınarak belirli bir meblağ olarak kararlaştırılır. Bu meblağ üzerinden kullanılan süreye göre sürastarya ücreti hesaplanır. Dolayısıyla kullanılmayan süre için ücret talep edilemez. Sürastarya ücreti sözleşme ile belirlenmemişse, taşıyan, sürastarya ücreti olarak yükleme süresini aşan bekleme nedeniyle yaptığı zorunlu ve yararlı giderleri talep edebilir.

Taşıyan sürastarya ücreti ödenmeden veya yeterli teminat verilmeden gemiyi yola çıkarmak zorunda olmayıp, bu sebeple geminin fazladan beklemesi yüzünden uğradığı zararın tamamını isteyebilir.

Gemi Bekleme Süresi Nasıl Hesaplanır?

Bekleme süresinin hesaplanmasında;

• Yükleme süresi takvime göre aralıksız hesaplanır.
• Taşıtanın faaliyeti alanında gerçekleşen tesadüfü sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye teslimi mümkün olmayan günler de yükleme süresinin hesabında dikkate alınır.
• Taşıyanın faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye alınması mümkün olmayan günler, süre hesabında dikkate alınmaz. Neticede bekleme süresi yükleme yapılamayan süre kadar uzamış olur.
• Fırtına, buz istilası veya seferberlik gibi her iki tarafın faaliyet alanını ilgilendiren tesadüfi sebepler dolayısıyla eşyanın gemiye teslim edilmesi ve alınması imkanı bulunmayan günler yükleme süresine eklenir.
• Taşıyanın veya her iki tarafın faaliyet alanında çıkan bir engel nedeniyle yapılamayan yüklemeye fiilen devam edildiği anda, süre durduğu andan itibaren işlemeye başlar.
• Sürastarya süresi, işlemeye başladıktan sonra, yükleme engeli kimin faaliyet alanında çıkmış olursa olsun, kesintisiz olarak hesaplanır. Bu kuralın istisnası yükleme engeline taşıyanın kusuruyla sebebiyet vermiş olmasıdır. Taşıyanın kusuru ile sebebiyet verdiği engel yüzünden yükleme yapılamayan süre hesaba katılmaz.

Hızlandırma Primi

Yolculuk çarteri sözleşmesinde yükleme işleminin kararlaştırılan starya süresinden önce bitirilmesi halinde, starya süresinin kullanılmayan kısmı için taşıyanın belirli meblağ ödeyeceği kararlaştırılabilir.

Taşıyan tarafından ödenecek bu meblağ hızlandırma primi olarak ifade edilir. Hızlandırma primi sözleşmede açıkça kararlaştırılmadıkça talep edilemez.

Bekleme Süresinde Yükleme Yapılmaması veya Eksik Yükleme Yapılması

Taşıyan yükleme için starya süresi ve kararlaştırılmış ise sürastarya süresi sonuna kadar beklemek zorundadır.

Yükleme süresi ile sürastarya süresi bittiği halde yüklemeye henüz başlanmamışsa, taşıyan, sözleşmeyi feshedilmiş sayabilir veya yüklemenin yapılması için beklemeye devam edebilir.

Taşıyana, sözleşmenin feshedildiğini kabul edilirse tazminat isteyebilme hakkı tanınmaktadır. Ancak tazminat isteyebilmesi için, beklemekle yükümlü olduğu süre dolduğunda yazılı bildirimde bulunması zorunludur.

Taşıyan bu bildirimi yapmayıp yüklemenin yapılmasını beklemeye devam ederse artık fesih tazminatı değil, fazla bekleme sebebiyle uğradığı zararın tamamını taşıtandan isteyebilir.

Süre Sona Erdiği Anda Gemi Yükleme Tamamlanmamış Olsa Bile Taşıyan Yola Çıkabilir Mi?

Starya süresi ve kararlaştırılmışsa sürastarya süresi sona erdikten sonra yükleme tamamlanmamış olsa bile taşıyan yola çıkabilir. Ancak taşıtan beklemesi için talimatta bulunmuşsa ve taşıyan de beklemeye devam etmişse, beklediği süre için yaptığı giderlerle bu yüzden uğradığı zarara karşılık tazminat talep edebilir.

Yükleme süresi ve kararlaştırılmışsa sürastarya süresinin sona erdiği anda, taşınması kararlaştırılan eşyanın tamamı yüklemiş olmasa bile, taşıtan yola çıkılmasını talep ettiği takdirde, taşıyan yola çıkmak zorundadır. Bu durumda taşıyan,

• Navlunun tamamını,
• Doğmuş sürastarya ücretini,
• Eksik yükleme sebebiyle yapmak zorunda olduğu giderleri ve uğradığı zarar kendisine ek teminat olarak gösterilmesini isteyebilir.

Geminin Yolculuğu ve Boşaltma

Taşıyan, eşyayı bir zarara uğratmadan en kısa zamanda varma limanına taşımak suretiyle navlun sözleşmesinden doğan borcunu yerine getirmesi gerekmektedir. Dolayısıyla taşıyan; gecikmeksizin yola çıkmak, eşyayı varma limanında teslime kadar bakım ve muhafazası altında bulundurmak, zorunluluk yoksa başka bir gemiye aktarma etmemek, haklı bir sebep olmadıkça mutat rotadan ayrılmamak ve yükü kararlaştırılan varma limanına götürmekle yükümlüdür.

Yolculuk çarteri sözleşmesinde boşaltma için bekleme süresi de starya ve kararlaştırılmışsa sürastarya sürelerinden oluşmaktadır.

Gemi Boşaltma Süresi

Boşaltma süresi, taşıyanın boşaltma işleminin yapılması için beklemekle yükümlü olduğu süredir. Bu süre kural olarak ücretsizdir, ancak taraflar boşaltma süresi için ücret ödeneceğini kararlaştırabilirler.

Taraflar boşaltmanın belli bir günde başlayacağı hususunda anlaşmamışlarsa, taşıyan veya yetkili bir temsilcisinin boşaltma için gönderilene hazırlık bildiriminde bulunması gerekir.

Sürastarya Süresi ve Ücreti

Sözleşmede kararlaştırılmışsa taşıyan boşaltma için boşaltma süresinden fazla beklemek zorundadır; fazladan beklenen bu süreye sürastarya süresi denir. Sözleşmede sürastaryadan veya sadece sürastarya parasından söz edilip de süre belirlenmemişse, süre on gün olarak kabul edilir. Yükleme sürelerinde uygulanan kurallar burada da geçerlidir.

Gemi Bekleme Süresi Nasıl Hesaplanır?

Gemi bekleme süresinin hesaplanması şu şekildedir:

• Boşaltma süresi takvime göre aralıksız hesaplanır.
• Bir engel sebebiyle eşyanın boşaltılması mümkün olmazsa, bu durumda engel kimin faaliyet alanında çıkmışsa sonucuna o taraf katlanır. Buna göre; gönderilenin faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebep dolayısıyla boşaltma yapılamayan sürede, boşaltma süresi işlemeye devam ederken; taşıyanın faaliyet alanında gerçekleşen tesadüfi sebepler dolayısıyla boşaltma yapılamayan süre ise boşaltma süresinin hesabında dikkate alınmaz.
• Fırtına, buz istilası veya seferberlik gibi her iki tarafın faaliyet alanını ilgilendiren tesadüfi sebepler dolayısıyla boşaltma yapılamayan süre, boşaltma süresine eklenmekle birlikte, taşıyan bu süre için de sürastarya ücreti ödemekle yükümlüdür.
• Sürastarya süresi işlemeye başladıktan sonra, boşaltmaya engel tesadüfi bir durum ortaya çıksa bile kesintisiz şekilde işlemeye devam eder. Ancak sürastarya süresi işlemeye başladıktan sonra boşaltmaya engel olan durumun ortaya çıkmasına taşıyan kusurlu sebebiyet vermiş ise, süre işlemez.

Gemi Boşaltma Hiç veya Süresinde Yapılmazsa Ne Olur?

Gönderilen, eşyayı almaya hazır olduğunu bildirip de boşaltma süresi ve kararlaştırılmışsa sürastarya süresi içerisinde eşyanın tamamını almamış ise, taşıyan gönderilene haber verdikten sonra şu haklarını kullanabilir:

• Teslim alınmayan eşyayı, hasarları ve giderleri gönderilene ait olmak üzere tevdi edebilir.
• Eşyanın özelliği ya da diğer bir sebeple devri uygun değilse veya masraflı olacaksa açık arttırma yoluyla sattırıp bedelinin tevdi yoluna gidebilir.
• Gönderilen, eşyayı teslim almaktan kaçınır veya hazırlık bildirimi üzerine eşyayı teslim almaya hazır olup olmadığını bildirmezse ya da gönderilen bulunamazsa, taşıyan, durumu taşıtana haber vermek zorundadır. Bu hallerde gönderilenin gecikmesi yüzünden veya tevdi işlemi yüzünden boşaltma işlemi gecikmiş ise, taşıyan sürastarya ücreti talep edebilir.

Deniz Ticareti Hukuku, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Deniz Ticareti Hukukuna ilişkin olarak herhangi bir hukuki işlemin avukat desteğiyle gerçekleştirilmesi, hak kayıplarının önüne geçecek olup bu hususta Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av Mehmet Can CİVAN