Ceza Hukukunun Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Alanı
Ceza hukuku; yer ve zaman bakımından farklı uygulamalara tabidir.
Ceza Hukukunun Zaman Bakımından Uygulanma Alanı
Zaman bakımından uygulanma açısından cezalar ve güvenlik tedbirleri aynı rejime tabidir. Buna göre ceza kanunların zaman bakımından uygulanmasında suçun işlendiği zaman yürürlükte olan kanun dikkate alınır.
İşlendiği zaman yürürlükte bulunan kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.
Lehe Olan Kanunun Geçmişe Yürümesi
Suçun işlendiği an yürürlükte olan kanun ile sonradan yürürlüğe giren kanun hükümleri arasında fark buluyorsa lehe olan kanun hükümleri uygulanır (TCK m. 7/2). Lehe olan yasa failin durumunu, mevcutta uygulanan kanundan daha iyi konuma getiren yasadır.
Lehe olan kanunun belirlenmesindeki ölçütler şunlardır:
- Fiili suç olmaktan çıkaran kanun lehedir.
- Suçun oluşmasını ek koşulların gerçekleşmesine bağlayıp zorlaştıran kanun lehedir.
- Zamanaşımını kısaltan kanun lehedir.
- Hapis cezası olan cezayı adli para cezasına çeviren kanun lehedir.
Verilen örnekler çoğaltılabilir.
Suçun İşlendiği Zaman
Suçun ne zaman işlendiği ile ilgili üç görüş vardır. Bunlardan ilki harekete üstünlük tanıyan, yani suçun hareketin tamamlanmasıyla işlendiğini savunan görüş; diğeri neticeye yani suçun, neticenin gerçekleşmesi ise işlendiğini savunan görüş; son olarak da karma görüş yani hem hareket hem de neticenin gerçekleşmesi ile suçun işlendiğini savunan görüştür.
Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen suçlar çeşitli şekillerle işlenebilir. Bu işlenme türleri de suçun ne zaman işlenmiş sayılacağı üzerinde etki uyandırır. Bunları açıklayacak olursak;
- Zincirleme Suçlar: Zincirleme suç, aynı suç işleme kararı ile değişik zamanlarda bir kişiye karşı aynı suçun birden fazla kez işlenmesidir. Zincirleme suç, son suçun işlendiği an işlenmiş sayılacaktır. Yani A’nın evinden ilk olarak bu gece, daha sonra yarın gece ve son olarak ili gün sonra gece mal çalan B’nin işlediği zincirleme şekilde hırsızlık suçu en son eve girdiği gece işlenmiş sayılacaktır.
- Mütemadi Suçlar: İşlenen fiilin hemen sona ermeyip belli bir süre devam ettiği suçlara mütemadi suç diğer adıyla kesintisiz suç denir. Örneğin A’yı B’yi bugün evinin bodruma kitler ve beş gün boyunca orada tutar. Burada suç B’nin serbest bırakıldığı beşinci gün yani kesintinin gerçekleştiği an işlenmiş sayılacaktır.
- Teşebbüs Aşamasında Kalan Suçlar: Teşebbüs aşamasında kalan suçlarda suçun işlendiği an, son icrai hareketin yapıldığı andır.
Diğer Kaynakların Zaman Bakımından Uygulanması
Ceza hukukunun dalları arasında yer alan ceza muhakemesi hukukunda normların derhal uygulanması ilkesi geçerlidir. Yine infaz rejimine ilişkin kanunlar da derhal uygulanır.
Yargıtay, içtihadı birleştirme kararlarının geriye yürümesini kabul etmemektedir. Yine diğer mahkeme kararlarının da geçmişe yürümesi söz konusu değildir.
Anayasa Mahkemesinin iptal kararları, kural olarak geçmişe yürümez. Yargıtay’a göre Anayasa Mahkemesi tarafından bir kanun hükmünün iptal edilmesiyle iptal hükmünden önce bu hükümle verilen ve kesinleşen kararlara dokunulamaz. Ancak sonuçlanmayan veya kesin hükme bağlanmayan bir davada iptal edilen bir kanunun uygulanması mümkün değildir.
Ceza Hukukunun Yer Bakımından Uygulama Alanı
Ceza hukukunun yer bakımından uygulama alanı şu şekildedir:
Mülkilik İlkesi
Fail ya da mağdurun uyruğuna bakılmaksızın suç nerede işlendiyse o yerin ceza kanunlarının uygulanmasını ifade eden ilkeye denir. Devletin egemenlik yetkisine sahip olduğu kara ülkesi ve karasuları ile bu ikisinin üzerinde yer alan hava sahasından oluşur. Büyükelçilik ve konsoloslukların bulunduğu yerler de o ülke bakımından mülkilik ilkesi kapsamında yer almaktadır. Bundan dolayı büyükelçilik veya konsolosluklarda işlenen suçlarda o yer hangi ülkeye aitse o ülkenin ceza yasaları uygulanır.
Mülkilik ilkesinin kapsamı TCK madde 8’de açıklanmıştır. Buna göre; Türkiye’de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi halinde suç, Türkiye’de işlenmiş sayılır (TCK m.8/1).
Suç;
- Türk kara ve hava sahaları ile Türk karasularında,
- Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla,
- Türk deniz ve hava savaş araçlarında veya bu araçlarla,
- Türkiye’nin kıt’a sahanlığında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmiş sabit platformlarda veya bunlara karşı, işlendiğinde Türkiye’de işlenmiş sayılır.
Şahsilik İlkesi
Şahsilik ilkesi, ceza yasasının, uygulanma alanını failin ya da mağdurun vatandaş olmasına göre belirleyen ilkedir. Bu ilke bakımından vatandaşın nerede olduğunun bir önemi yoktur.
Faile Göre Şahsilik İlkesi
Faile göre şahsilik ilkesi, yabancı bir ülkede suç işleyen fail hakkında vatandaşı olduğu ülkenin ceza kanunlarının uygulanmasını ifade eder.
Vatandaş tarafından yabancı ülkede işlenen suçlarda vatandaşın Türkiye’de yargılanabilmesi için birtakım şartlar vardır. Bunlar TCK m. 11’de düzenlenmiştir. Söz konusu şartlar şu şekildedir;
- Fail, eylemi işlediği sırada Türk vatandaşı olmalıdır
- Suç Türkiye’de kovuşturulabilir bir suç olmalıdır
- Yabancı ülkede işlenen bu suç ile ilgili fail hakkında beraat veya mahkûmiyet hükmü verilmemiş olmalıdır
- Söz konusu suçun yer aldığı maddede ceza hapis veya adli para cezası olarak seçimlik olmamalıdır (TCK m.14/1).
Mağdura Göre Şahsilik İlkesi
Bu ilke failin, suç işlediği mağdurun vatandaşı olduğu ülke kanunlarına göre yargılanmasını ifade eder. Bu ilke TCK madde 12’de düzenlenmiştir. Bu ilkeye göre; “Bir yabancı, 13 üncü maddede yazılı suçlar dışında, Türk kanunlarına göre aşağı sınırı en az bir yıl hapis cezasını gerektiren bir suçu yabancı ülkede Türkiye’nin zararına işlediği ve kendisi Türkiye’de bulunduğu takdirde, Türk kanunlarına göre cezalandırılır.”
Ceza avukatı, tarafların hak kayıplarının önüne geçilebilmesi amacıyla gerek soruşturma gerekse de kovuşturma aşamasında büyük önem taşımaktadır. Herhangi bir ceza yargılamasının tarafı olmanız halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçerek ceza hukuku alanında tecrübeli avukatlarımızdan hukuki destek alabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Muzaffer TAŞ
