Evlenmenin Yokluğu

Evlenmenin yokluğundan söz edilidiğinde, evlenmenin hiç meydana gelmemiş, tarafların arasında bir evlilik bağının kurulmamış olduğu ifade edilmek istenir. Evlenmenin yokluğunu doğuran haller aşağıda sayılmıştır

Evlenmenin Ayrı Cinsten İki Kişi Arasında Yapılmamış Olması

Evlenme, tam ve sürekli bir hayat ortaklığı kurmak amacıyla ayrı cinsten iki kişinin, kanunun öngördüğü şartlara ve şekillere uygun olarak birleşmesidir. Aynı cinsten iki kişinin yapmış oldukları evlenme hükümsüz olarak mevcut değildir, yani yok niteliğindedir.

Evlenmenin Evlendirme Memuru Önünde Yapılmamış Olması

Evlenme sözleşmesinin resmi sıfatı bulunan yetkili bir evlendirme memuru, yani belediye başkanı veya başkanın evlenme işlerine memur ettiği görevli önünde yapılması şarttır. Evlendirme memuru önünde yapılmayan evlenmeler yok hükmündedir. Bu şekil şartı da, ayrı cinsten olma şartı gibi, evlenme sözleşmesinin esaslı ve kurucu unsurlarından biridir.

Taraflardan Birinin İradesini Açıklamamış Olması

Evlenecek olan tarafların, iradelerinin bizzat, art arda ve sözle açıklamaları evlenmenin kurucu ve esaslı unsurlarındandır. Evlenmenin geçerliliği bu şartın gerçekleşmesine bağlıdır. Evlenecek olanlardan biri evlenme iradesini hiç açıklamamış veya olumsuz şekilde açıklaması memur tarafından olumlu şekilde anlaşılmış olduğu veya nişanlılar iradelerini birlikte ve art arda değil de ayrı ayrı zamanlarda açıklamış bulundukları takdirde, tören tamamlanmış olsa bile evlenme meydana gelmez. Sonuç olarak bir evlenme meydana gelmemektedir, evlenme yok hükmündedir.

Evlenmenin Butlanı

Evlenmenin butlanı denildiği zaman, bununla şeklen meydana gelmiş olan bir evlenmenin sonradan ortadan kaldırılmasını gerektiren bazı eksikliklerle sakatlanmış bulunduğu belirtmek istenir. Butlanla sakatlanmış olan evlenmeler hakimin hükmüyle iptal edilinceye kadar geçerli bir evliliğin bütün hüküm ve sonuçlarını doğururlar. Türk Medeni Kanun evlenmenin butlanını, mutlak butlan ve nisbi butlan olmak üzere ayrı düzenlemiştir.

Mutlak Butlan Sebepleri

Mutlak butlan sebepleri Türk Medeni Kanunun 145. Maddesinde sınırlı olarak sayılmıştır. Bu sebepler mevcut evlilik, ayırt etme gücünden sürekli yoksunluk, yasak derecede hısımlık ve evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı olmak üzere dört tanedir.

Mevcut Evlilik

Mevcut evlilik kesin bir evlenme engelidir. Türk Medeni Kanunu 130. Maddesine göre “yeniden evlenmek isteyen kimse, önceki evliliğin sona ermiş olduğunu ispat etmek zorundadır.” TMK 145. Maddesine göre de, eşlerden biri evlenme töreninin yapıldığı sırada evli ise, evlenme mutlak butlanla batıldır. Dolayısıyla evlenme sözleşmesi yapıldığı sırada eşlerden biri başka birisiyle evli bulunuyorsa, yapılmış olan ikinci evlenme mutlak butlanla sakattır.

Ayırt Etme Gücünden Sürekli Yoksun

Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması bir mutlak butlan sebebidir. Ayırt etme gücünde sahip olmama da bir kesin evlenme engelidir. Ayırt etme gücünden yoksunluğun mutlak butlan sebebi sayılması için, sürekli olması lazımdır. Türk Medeni Kanununun 142/2 Maddesine gereğince “ayırt etme gücünün sonradan kazanılması veya akıl hastalığın iyileşmiş olması durumlarında mutlak butlan davasını yalnız ayırt etme gücünü sonradan kazanan veya akıl hastalığı iyileşen eş açabilir.”

Yasak Derecede Hısımlık

Türk Medeni Kanunun 129. Maddesinde belirtilmiş olan derece ve türdeki hısımlıklar evlenme engellerindendir. Bu hısımlardan kan ve kayın üstsoy-altsoy hısımları, 3. Dereceye kadar yansoy hısımları ve evlat edinen ile evlatlık veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında yapılmış olan evlenmeler mutlak butlanla sakattır.

Evlenmeye Engel Nitelikte Akıl Hastalığı

Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması evlenmenin mutlak butlanı sonucunu doğurmaktadır.

Nisbi Butlan Sebepleri

Nisbi butlanı, mutlak butlandan ayıran özellik, mutlak butlan gibi ilgili olan herkes tarafından değil, sadece eşler ve bir halde yasal temsilciler tarafından ileri sürülebilir. Türk Medeni Kanun nisbi butlan sebeplerini 148-153. Maddelerinde sınırlı sayıda saymıştır. Bunlar; ayırt etme gücünden geçici yoksunluk, irade bozukluğu ve yasal temsilcinin izninin bulunmamasıdır.

Ayırt Etme Gücünden Geçici Yoksunluk

Evlenme töreninde yapılması sırasında geçici bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunan eş, evlenmenin iptalini dava edebilir. Ayırt etme gücünden sürekli yoksunluk mutlak butlan sonucunu doğururken, ayırt etme gücünden geçici yoksunluk ise nisbi butlan sonucunu doğurmaktadır.

İrade Bozukluğu

Bir kimsenin iç iradesi ile iç iradesini dışa aktarması arasında bilmeden ve istenmeden bir uyumsuzluk meydana gelmişse, o kimsenin irade bozukluğundan söz edilir. Bu haller yanılma, aldatma ve korkutma olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Evlenme konusundaki iradesini açıklamakta yanılmış olan eş, evlenmeye iptal ettirebilir. Yanılma, evlenmenin mahiyetinde yanılma, eşin kimliğinde yanılma ve eşin niteliğinde yanılma olarak karşımıza çıkabilir. Nisbi butlan sonucunu doğuran aldatma TMK 150. Maddesinde düzenlenmiştir.

Korkutma ise Türk Medeni Kanunun 151. Maddesinde düzenlenmiştir.

Yasal Temsilcinin Bulunmaması

Evlenme yaşına erişmiş olan ve aynı zamanda ayırt etme gücüne sahip bulunan küçükler ile kısıtlılar ancak yasal temsilcilerinin izniyle evlenebilirler. Eğer ki bir küçük ana ve babasının; bir kısıtlı ise vasisinin iznin almadan evlenmiş ise, veli ya da vasi yapılan evlenmeyi iptal ettirebilirler.

Butlan Davası

Mutlak Butlan Davası

Mutlak butlan davası Cumhuriyet savcısı tarafından re ’sen veya ilgisi olan herkes tarafından açılabilir. Cumhuriyet savcısı mutlak butlan davasını açmak zorundadır, bu durumda onun dava açma yükümlülüğünden söz edilir. Cumhuriyet savcısının veya ilgisi olanlardan birinin açacağı butlan davasında davalı, her iki eştir. Eşlerden birinin açacağı davanın ise, diğer eşe yönetilmesi gerekir.

Nispi Butlan Davası

Nisbi butlan davası açabilecek olanlar, eşler ile yasal temsilcilerdir. Cumhuriyet savcısının ve ilgili olanların nisbi butlan davası açma hakları yoktur. Eşlerin nisbi butlan davası açmaları iki halde söz konusu olur. Bu hallerden birincisi, eşlerden birinin evlenme töreninin yapıldığı sırada geçici olarak ayırt etme gücünden yoksun bulunması; ikincisi ise, eşlerden birinin açıkladığı iradesinin bozulmuş olmasıdır.

Butlan Davasında Yetkili Mahkeme?

Butlan davasının eşlerden biri tarafından açılması halinde yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir. Eğer dava Cumhuriyet savıcısı, yasal temsilciler veya ilgili olanlar tarafından açılacaksa, genel yetki kuralına uygun yetkili mahkeme, davalının yerleşim yeri mahkemesi olacaktır.

İptal Kararının Hukuki Sonuçları Nelerdir?

Gerek mutlak butlan, gerekse nisbi butlan davasının amacı, eşler arasında kurulmuş bulunan sakat hukuki ilişkiyi, yani butlan yaptırımına tabi tutulmuş olan evliliğin ortadan kaldırılmaktadır. Yapılmış olan evlenme bir butlan sebebiyle sakatlanmış olmasına karşın, iptal kararı kesinleşinceye kadar yine de geçerli bir evliliğin bütün hüküm ve sonuçlarını doğurmaktadır. İptal kararı geçmişe etkili değildir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Can CİVAN