Vakıf ve Dernekler Hukuku

Türk Medeni Kanunu’nun 56. Maddesine göre dernek; gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.

Türk Medeni Kanunu’nun 101. Maddesine göre vakıf; gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır.

Vakıf ve derneklerin kuruluşunu, tescil ve ilan usullerini, yönetim ve denetimlerini, faaliyetlerini ve sona ermelerini inceleyen hukuk dalına vakıf ve dernekler hukuku denir.

Vakıf ve dernekler hukuku avukatı;

Dernek tüzüklerinin belirlenmesinde hukuka uygunluk denetimi yapar ve destek sağlar.
Kuruluş aşamasında işlemlerin hukuka uygunluğunu sağlar.
Esas sözleşmeleri hazırlar.
Yönetim, denetim, değişim, sona erme işlemlerinde hukuka uygunluğu muhafaza eder.
Gayrimenkul alım ve satım sözleşmelerinin hukuka uygun olarak yapılmasını sağlar.
Dernek ve vakıfların hukuki iş ve işlemlerini takip eder.
Üyelik haklarına ilişkin sorunları çözüme kavuşturur.

Günümüzde belirli amaçlara hizmet vermek için çeşitli alanlarda dernek ve vakıflar kurulmaktadır. Vakıflar ve dernekler bir amacı gerçekleştirmek saikiyle kuruldukları için bu amaca ulaşmak için doğru yollara başvurmak gerekmektedir. Bu makalede vakıflar ve dernekler bakımından önem arz eden noktalara değinilmiştir.

İçindekiler

Vakıf ve Dernekler Hukuku Nedir?

Türk Medeni Kanunun 56. Maddesinde dernekler, “gerçek veya tüzel kişi en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları” olarak tanımlanmıştır.

Vakıflar ise Türk Medeni Kanunun 101. Maddesi vd. düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre; “vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal toplulukları” olarak tanımlanabilmektedir.

Vakıf ve Dernekler Hukuku ise; vakıf ve derneklerin kurulu, tescil ve ilan, mal ve hakların kazanılması ile sorumluluk, zorunlu organların oluşumu ve toplanması, vakıf ve derneklerin sona ermesini düzenleyen hukuk kuralların bütünün oluşturan hukuk dalıdır.

Vakıf ve Dernekler Hukuku Türk Medeni Kanununun yanında ayriyeten 5253 sayılı Dernekler Kanunu ile 5737 sayılı Vakıflar Kanununda düzenlenmiştir.

Kimler Vakıf ve Dernek Kurabilir?

Birçok alanda farklılık gösteren vakıf ve dernekler kuruluşları bakımından da birbirinden ayrılmaktadır. Türk Medeni Kanunun 57. Maddesine göre, “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir.”

Fiil ehliyetine sahip (ergin, ayırt etme gücüne sahip ve bir mahkeme tarafından hakkında kısıtlılık kararı verilmemiş) herkes önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
Türkiye’de yerleşim hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler de dernek kurabilirler.
15 yaşını bitirmiş ayırt etme gücüne sahip çocuklar da belirli amaçlarla velisi veya vasisinin yazılı izni ile çocuk dernekleri kurabilirler.

Dernekler, kişi topluluğu türündeki tüzel kişilerden olup vakıflar mal topluluğu niteliğindeki tüzel kişilerindendir. Yukarıda da açıklandığı gibi vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal veya hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır.

Bir vakfın kurulabilmesi için her şeyden önce onu kuracak bir kişinin mevcut olması gerekir. Vakfeden, bir gerçek kişi olabileceği gibi, bir tüzel kişi de olabilir. Vakıf kuracak olan gerçek kişinin tam veya sınırlı ehliyetli olması gerekir. Sınırlı ehliyetsizler kural olarak vakıf kuramazlar. Sınırlı ehliyetsizler ancak vasiyet yoluyla bir vakıf kurabilirler. Kısaca özetlemek gerekirse vakıf kurmak isteyen kişiler aşağıda sayılan koşulları sağlamak zorundadır:

Gerçek veya tüzel kişiler
Tam veya sınırlı ehliyetliler
Sınırlı ehliyetsiz kişiler vasiyet yoluyla vakıf kurabilirler.

Vakıf ve Dernek Arasındaki Farklar

Vakıf ve Dernekler hukukunun konusunu oluşturan vakıf ve dernekler birçok alanda farklılık göstermektedir. Dernek kuruluşu için en az 7 gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesi zorunlu olup vakıfların kuruluşu için bir kişi sınırlaması yoktur.

Derneklerin amacı, kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amaç gerçekleştirmek, bilgi ve çalışmaları sürekli olarak birleştirmektir. Vakıfların amacı ise, belirli bir hizmetin yerine getirilmesi veya başkalarının belirli mallardan yararlandırılmasıdır. Bu amaç gözetilerek kişiler mallarını veya paralarını bağışlayarak vakıf kurabilirler.

Vakıflar ve Dernekler Hukukunun en önemli kısmını kuruluşlarına ilişkin hususlar oluşturmaktadır. Kuruluş bakımından da vakıf ve dernekler birbirinden ayrılmaktadır. Dernekler, kuruluş belgelerinin Valiliğe verilmesi ile kurulur ve tüzel kişiliği kazanır.

Vakıflar ise noterde düzenlenen resmi bir senetle kurulur. Dernekler tüzel kişiliği kuruluş belgelerini Valiliğe verdikleri anda kazanırken, vakıflar yerleşim yeri mahkemesinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanmaktadır.

Vakıf senedi ve dernek tüzüğü niteliği bakımından farklılık göstermese dahi, içeriği bakımından birbirinden değişiktir. Vakıf ve dernekler hukukunda yukarıda sayılan hususların yanında ayrıca zorunlu organlar, denetim, üyelik vd. konularda da neredeyse tüm alanlarda dernek ve vakıflar birbirinden farklı düzenlemelere tabiidir.

Dernek Kuruluş Bildiriminin İncelenmesi

Yukarıda derneklerin kurulması için önceden izin alınmasına gerek olmadığı belirtilmiş ise de derneğin tüzel kişilik kazanması için mülki idare amirliğine kuruluş bildirimi yapılmalıdır. Kuruluş bildiriminin amacı yasaya ve hukuka aykırı amaçlarla kurulan derneklerin engellenmesidir.

Kuruluş bildirimleri ile birlikte dernek tüzüğü 60 gün içinde mülki idare amiri tarafından incelenir. İnceleme sonucunda bir noksanlık veya hukuka aykırılık tespit edilirse, bunların tamamlanması veya giderilmesi için kuruculara zaman verilir. 30 gün içerisinde gerekli eksiklikler tamamlanmadığı takdirde, derneğin feshi hakkında dava açılması için gerekli işlemlerin yapılması için Cumhuriyet Savcılığına bildirilmektedir.

Kuruluş bildiriminde ve tüzükte herhangi bir noksanlık olmadığı takdirde ise dernekler kütüğüne tescili ile dernek tüzel kişiliği kazanır.

Vakıf ve Dernek Üyeliğinden Nasıl Çıkılır?

Üyeler Vakıf ve Dernekler Hukukunun temel yapıtların birini oluşturmaktadır. Hiç kimse, üyesi olduğu dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

Dolayısıyla dernek üyeliğinden ayrılma isteğini yazılı olarak yönetim kuruluna bildiren her üye o andan itibaren üyelikten ayrılmış olur. Ancak dernek yönetim kurulu istifa yazısını almaktan kaçınırsa noter aracılığı ile istifa dilekçesinin yönetim kuruluna ulaşması sağlanır. Söz konusu durum vakıflar için de geçerlidir.

Kanunda Yönetim Kuruluna İlişkin Hükümler Nelerdir?

Türk Medeni Kanunun 84. Maddesinde yönetim kurulun oluşumu hakkında bir düzenleme mevcuttur. Söz konusu madde gereğince, “yönetim kurulu, beş asıl ve beş yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur.”

Türk Medeni Kanunun 85. Maddesinde ise yönetim kurulunun görevleri sayılmıştır. Yönetim kurulu, derneğin yürütme ve temsil organıdır. Bu görev kanuna ve dernek tüzüğüne uygun olarak yerine getirmelidir. Temsil görevi üyelerden birine verilebileceği gibi üçüncü kişilere de verilebilir.

Dernekler Kanununda Düzenlenen Cezai Yaptırımlar Nelerdir?

5253 sayılı Dernekler Kanunun 32. Maddesinde ceza hükümleri düzenlenmiştir. Derneklere ilişkin hükümlere uymayan kişiler Dernekler Kanunun 32. Maddesine göre idari para cezasına çarptırılır. Dernek kurma hakkına sahip olmadığı halde dernek kuranlar veya derneklere üye olma hakkı kanunla yasaklandığı halde üye olanlar, genel kurulu süresinde toplantıya çağırmayan veya toplantılarını kanun ve tüzük hükümlerine aykırı olarak yapan kişiler söz konusu yaptırımlar uygulanır.

Uygulamada en sık yapılan hatalardan bir tanesi ise derneğe ait defter ve kayıtların usulüne uygun tutulmamasıdır. Dernekler Hukukuna ilişkin uygulanacak cezai yaptırımlar sadece sayılanlardan ibaret olmayıp diğer cezai yaptırımlar Dernekler Kanunun 32. Maddesinde sayılmıştır.

Vakıfta Amaç Unsuruna İlişkin Yasaklar Nelerdir?

Vakıfların kurulmasının en temel amacı, topluma katkı sağlamak ve insanlara hizmet vermektir. Vakfın amaç; hukuka uygun, belirli, anlaşılabilir ve süreklilik arz etmelidir. Anayasa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasanın temel ilkelerine, milli birliğe ve milli menfaatlere aykırı veya belli bir ırk ya da cemaat mensuplarını desteklemek amacıyla vakıf kurulamaz.

Dernekte Amaç Unsuruna İlişkin Yasaklar Nelerdir?

Dernekler kanunla yasaklanmamış ve kazanç paylaşma dışında kalan belirli ve ortak bir amaç için kurulur. Dernekler tüzüklerinde gösterilen amaç ve bu amacı gerçekleştirmek üzere belirtilen çalışma konuları dışında faaliyette bulunamazlar.

Bir dernek, Anayasa ve kanunlarla açıkça yasaklanan amaçları veya konusu suç teşkil eden fiilleri gerçekleştirmek amacıyla kurulamaz.

Dernek Organları Nelerdir?

Derneğin zorunlu organlarını genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu oluşturmaktadır. Ancak dernekler bunların dışında başka organlar da oluşturabilirler. Derneğin en yetkili olan organı olan genel kurul, derneğe kayıtlı üyelerden oluşur.

Genel kurul; üyeliğe kabul ve üyelikten çıkarma hakkında son kararı verir, dernek organlarını seçer, derneğin diğer organına verilmemiş işleri görür, derneğin diğer organlarını denetler ve onları haklı sebeplerle her zaman görevden alabilir.

Yönetim kurulu, derneğin yürütme ve temsil organıdır. Yönetim kurulu derneğin tüm faaliyetlerinin yürütülmesinden sorumludur. Yönetim kurulu kısacası dernek tüzel kişiliği adına sahip ve nihai sorumlu yöneticisi konumundadır. Temsil görevi, yönetim kurulunca üyelerden birine veya üçüncü bir kişiye verilebilir.

Denetim kurulu; derneğin, tüzüğünde gösterilen amaç ve amacın gerçekleştirilmesi için sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediğini, defter, hesap ve kayıtların mevzuata ve dernek tüzüğüne uygun olarak tutulup tutulmadığını denetler. Denetim sonuçları ise rapor halinde yönetim kuruluna ve toplandığında genel kurula sunulur.

Vakıf ve Dernek Arasındaki Fark Nedir?

Vakıf ve Dernekler arasındaki en önemli fark, derneklerin kurulabilmesi için en 7 gerçek veya tüzel kişi bir araya gelmesi gerekirken, vakıf kurabilmek için bir kişinin başvurması yeterlidir. Vakıflar mal toplulukları, dernekler ise kişi topluluğudur.

Dernekler ve Vakıflar Hangi Kanuna Tabi?

Dernekler ve vakıflar Türk Medeni Kanunun yanında 5253 sayılı Dernekler Kanunu, 5737 sayılı Vakıflar Kanunu ve 5072 sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kuruluşları ile İlişkilerine Dair Kanununa tabidir.

Dernekler ve Vakıflar Hangi Kanunla Kurulur?

Dernekler ve vakıfların kuruluşu hakkında Türk Medeni Kanunun yanında Dernekler Kanunu ile Vakıflar Kanununda çeşitli düzenlemeler mevcuttur.

Sonuç

Yukarıda açıklandığı gibi vakıf ve derneklerin kuruluş işlemleri, gerekli izinlerin alınması, genel kurul toplantıların yapılması, genel kurul kararlarına ilişkin uyuşmazlıkların çözümü, zorunlu organların oluşturulması, tüzüklerin düzenlenmesi, dernek ve vakıfların işleyişi ve feshine ilişkin davaların takibi vakıflar ve dernekler hukuku bakımından teknik bilgi, deneyim ve profesyonellik ister.

Açıklanan bu teknik konular karşısında avukattan yardım alınması işlemlerin yanlış yapılmaması adına önem arz eder.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Can CİVAN