Medeni Usul Hukukuna İlişkin Genel Bilgiler

Medeni Usul Hukuku, hak ve hukuk kavramları ile anlamlandırılır. Hak, hukuk düzeni tarafından korunan kişi menfaatleridir. Hukuk ise, insan ilişkilerini düzenleyen ve aykırı davranılması halinde bu durumu yaptırıma bağlayan kurallardır.
Medeni usul hukukundan bahsedilebilmesi için hukuk düzeni tarafından korunan bir hakkın ihlali ya da ihlal edilme tehlikesi bulunmalıdır.
Bir hakkın ihlal edilmesi veyahut ihlal edilme tehlikesi altında bulunması ortaya “uyuşmazlık” durumunu çıkaracaktır. Toplum düzeninin korunması ve devamının sağlanması için söz konusu uyuşmazlığın çözüme kavuşturulması gerekecektir.

Hak Arama Özgürlüğü Hukuki Koruma Talebi ve Adalete (Yargıya) Erişim Nedir?

Devlet; yalnızca toplumsal barışın korunması adına soyut kurallar koymakla değil aynı zamanda da bu kuralların uygulanmasını sağlamakla yükümlüdür. Bu sebeple şahısların devlete karşı da yargı hakkı bulunmaktadır.
Kişilerin kendi kendilerine hak alma yasağı bulunmaktadır. Bu sebeple de kişilerin devletten ilgili hakkını talep etme hakkı bulunur.
Medeni usul hukukunun amacı da bu bağlamda maddi hukuktan kaynaklanan sübjektif hakların korunmasıdır.
Her bireyin somut olarak adalete gerçek anlamda ulaşabilmesi gerekmektedir. Adalete erişimle ilgili olarak şu temel noktalar söz konusudur:

• Uyuşmazlıkların mümkün olduğu mertebede büyümemesi ve dava konusu yapılmaması hususunda tedbirler alınmalıdır.
• Adalet, her birey için belirgin olmalıdır ve ihtiyaçlarına karşılık vermelidir.
• Karmaşık yapılardan kaçınılmalı, her birey için anlaşılır ve kolay olmalıdır.
• Adalet, sosyal ve mali konularda zayıf olan bireyler tarafından da kullanılabilir olmalıdır.
• Adaleti yerine getirecek olan hâkim, savcı gibi yargı mensuplarının gerekli donanıma ve bilgiye sahip olması gereklidir.
• Yargılama için öngörülen usuller herkes için adil bir kararın ortaya çıkmasına yönelik olmalıdır.

Medeni Usul Hukukunun Anlamı ve Amacı Nedir?

Medeni Usul Hukuku, yargılama hukuku içinde yer almaktadır. Toplumun menfaati ve ihtiyacı bakımından sürekli olarak değişmektedir.

Medeni usul hukukunun ilk amacı, sübjektif hakların korunmasını ve yerine getirilmesini sağlamaktır.

Uyuşmazlığın ortaya çıkması halinde tarafların doğrudan kendi aralarında ya da arabulucu yardımıyla uzlaşması, aksi durumda mahkemeler tarafından kesin sonuca varılması hedeflenmiştir. Bahsedilen bu sebeple, yargılamaya yalnızca tarafların isteği ile başlanabileceği ve dava konusu delilleri yalnızca tarafların davaya getirilmesi düşünülmüştür.
Medeni usul hukuku ile hukuki barışın korunması da amaçlanmaktadır.

Medeni usul hukukunun bir diğer amacı da, tüm yargılama hukuklarında olduğu gibi, maddi gerçeği tespit etmektir. Kural olarak ulaşılan adli gerçek, maddi gerçeği yansıtmaktadır.

Medeni Usul Hukukunda Temel Kavramlar Nelerdir?

Medeni usul hukuku, bir özel hukuk dalıdır. Özel hukuka hizmet etmesi sebebi ile özel hukuka ilişkin hakların korunmasını ve gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.

Medeni usul hukuku, şekli bir hukuk dalıdır. Yani sıkı şekil kurallarına bağlıdır. Bu sebeple medeni usul hukukunun uygulama alanı bulduğu durumlarda taraflar belirli sürelere bağlıdır ve yalnızca belirli aşamalarda iddia ve savunmalarını öne sürebilirler.

Şekli bir hukuk dalı olması sebebiyle belirlenen süreler içerisinde gerçekleştirilmeyen işlemler sonradan tekrar edilemez ve tarafın aleyhine sonuçlar doğurur.

Yargı Nedir?

Devletin kişilerin menfaatlerini ve haklarını korumayı üstlenmesi ile bu alandaki görevidir.

Yargılama Nedir?

Devlet tarafından üstlenilmiş olan yargı fonksiyonunun yerine getirilmesidir.

Çekişmeli Yargı Nedir?

Çekişmesiz yargı; iki taraf sistemi üzerine kurulmuş olan “davalı” ve “davacı” arasında bir uyuşmazlığın söz konusu olduğu hukuki koruma isteğidir.

Çekişmesiz Yargı Nedir?

İki taraf bulunmayan, çoğu zaman herhangi bir hak ihlalinin söz konusu olmadığı ve yargılama işlemini gerektirmeyen faaliyettir.

Çekişmesiz yargının çekişmeli yargıdan temel farkları konusu, yargılama usulünün  işleyişini anlamak açısından önemli bir husustur. Çekişmeli yargı ve çekişmesiz yargı arasındaki farkların belirtildiği makalemizi okumak için tıklayınız

Geçici Hukuki Koruma Nedir?

Asıl ve kesin karar verilinceye kadar geçici bir yargılama faaliyeti yapılarak bir hak kaybının oluşmasının engellenmesi amacı taşıyan kararlardır.

Geçici hukuki korumalara ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti örnek gösterilebilir.

Medeni Usul Hukukunun Yer ve Zaman Bakımından Uygulanması Nedir?

Medeni usul hukukunun yer ve zaman bakımından uygulanması ile kastedilen tarafların yabancı ülke vatandaşı olmaları ya da kurulan sözleşmenin başka bir ülkede yapılmış olmasından söz edilir.

Burada meydana çıkan sorun, hâkim tarafından hangi hukukun uygulanacağıdır.

Medeni Usul Hukukunun Yer Bakımından Uygulanması:

Maddi hukuk bakımından uygulanacak olan hukuk, uluslararası özel hukuk kapsamındadır. Usul kurallarına ilişkin uygulanacak ve geçerli olan ilke “lex fori” ilkesidir. Bu durumda hâkim tarafından maddi hukuk bakımından yabancı ülke kuralları uygulanacak olsa bile kendi bulunduğu ülkenin usul kurallarını uygulaması gerekecektir.
Bahsedilen bu durumun istisnası, ispat kurallarıdır. Hak nerede ve hangi maddi hukuk kurallarına göre doğmuş ise o yerin ispat kurallarının yerine getirilmesi gerekecektir.

Medeni Usul Hukukunun Zaman Bakımından Uygulanması:

Yeni usul kurallarının ne zaman yürürlüğe gireceği açıkça belirtilmiş ise, bu durumda yeni usul kurallarının uygulanması gerekecektir.

Yeni usul kurallarının ne zaman yürürlüğe gireceği açıkça belirtilmemiş ise, bu durumda aksi bir düzenleme bulunmayan hallerde önceki kanuna göre gerçekleştirilen işlemler geçerliliğini koruyacak olmakla beraber yeni kurallar derhal uygulanacaktır. Bu durum Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Bir dava, yeni usul kurallarının yürürlüğe girmesi ile açılacak ise bu durumda yeni usul kuralları uygulanacaktır. Uyuşmazlığın eski usul kuralları yürürlükte iken meydana çıkmasının aksine bir düzenleme bulunmadıkça bir etkisi yoktur. Buna “derhal uygulanırlık” kuralı denilmektedir. Yargılama sırasında usul kurallarının değişmesi durumunda, gelinen noktadan itibaren yeni usul kuralları uygulanacaktır.

Medeni Usul Hukukunun Kaynakları Nelerdir?

Hukukun kaynakları şu şekildedir:

• Yazılı hukuk kaynakları,
• Örf ve adetler,
• İçtihatlar,
• Doktrin.

Medeni Usul Hukuku kaynakları arasında:

• Hukuk Muhakemeleri Kanunu,
• Anayasa,
• Uluslararası sözleşmeler,
• İçtihatlar,
• Doktrin,
• Türk Medeni Kanunu,
• Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun,
• Kadastro Kanunu,
• Harçlar Kanunu,
• Hakimler ve Savcılar Kurulu Kanunu,
• Yargıtay Kanunu,
• Noterlik Kanunu,
• İş Mahkemeleri Kanunu,
• Bilirkişilik Kanunu vs.

gibi birçok kanun yer almaktadır.

Medeni Usul Hukuku Kurallarının Yorumu Ne Şekildedir?

Usul kanunu kurallarının bazı durumlarda eksik, kapalı ya da çelişkili olması söz konusu olabilmektedir. Bu durumda kanun boşluklarını doldurma görevi hâkime verilmiştir.

Hukuki yorumu yapacak olan hâkim genel yorum kurallarına ve içtihatlar, doktrin ve mütalaalarla söz konusu yorumunu gerçekleştirmelidir.

Mantık kuralları, eşit davranma, hakkaniyet korunması, güvenin sağlanması ve usul ekonomisi bu hususta gözetilmesi gereken prensiplerdendir.

Av. Ennur GÜVEN & Av. Ahmet EKİN